پیشتر با بلبل‌زبان حاصل تلاش آقای افشین خاشعی آشنا شده‌ایم:

بلبل‌زبان یک ربات هوشمند سُراینده‌ی شعر است، که با کمک هوش مصنوعی، اشعاری با وزن و عبارات دلخواه شما می‌سُراید.

نسخهٔ جدید بلبل‌زبان که به تازگی در دسترس قرار گرفته می‌تواند با گرفتن یک یا چند مصرع نخستین یک شعر، ادامهٔ شعر را در وزن و قافیه مناسب بسراید. کیفیت معنایی خروجی ساخته شده نسبت به نسخه قبلی که فقط می توانست جای کلمات خالی را در یک تک بیت پر کند به مراتب بهتر شده است به طوری که می توانید با چند بار تکرار و اصلاح جزئی بعضی کلمات از بلبل زبان در سرودن شعر کمک بگیرید.

نمونه‌های زیر را ببینید و موارد دیگری از خودتان را با حفظ الگوی ورودی مشابه امتحان کنید:

شعر کلاسیک:

https://bit.ly/32Ldbgq
https://bit.ly/2CYGAZo
https://bit.ly/2WKt6ru
https://bit.ly/2OKMAaO
شعر نو:
https://bit.ly/2WIJ99i
متن:
https://bit.ly/2Cx0j2Q

چندی پیش در گروه تخصصی تلگرامی نسخه‌های خطی گفتگوهای تراثی یکی از اعضا با ارسال تصویری از انجامهٔ یک نسخه راجع به اعداد داخل آن سؤال کرد و دیگر اعضا آن را پاسخ دادند:

از اساتید حاضر در گروه راجع به سابقهٔ این گونه ترقیمه‌نویسی کسی اظهار نظر دقیقی نکرده و احتمالاً تعداد ترقیمه‌های این شکلی زیاد نیست. منتهی به صرف بدیع بودن این روش رمزگذاری به نظرم رسید محاسبات آن را در محاسبه‌گر ابجد در قالب یک دکمه (تبدیل معکوس) در دسترس بگذارم.

در کلیات سعدی به تصحیح شادروان محمدعلی فروغی اکثر غزلیات سعدی در یک بخش گردآوری شده‌اند (و تعداد کمی از آنها در بخش مواعظ در دسترسند). این نحوهٔ دسته‌بندی دسترسی به غزلیات را بر اساس حروف قافیه در نسخه‌های چاپی آسان کرده است. روشی که از گذشته متداول بوده است و اتفاقاً علی بن محمد بیستون جمع‌آورندهٔ کلیات نیز به آن اشاره کرده است:

فی‌الجمله در اثنای سماع قوّال از غزلهای مولانا شیخ الشیوخ فی عهده قدوةُ المحققین و زبدة العاشقین، افصح المتکّلمین و مفخر السالکین، شرف الملّة و الحق و الدّین، مصلح الاسلام و المسلمین شیخ سعدی شیرازی قدس سره این بیت برخواند که «نظر خدای بینان ز سر هوا نباشد» چهار بیت این غزل بر خواند و به غزلی دیگر رفت. یکی از حاضران مجلس بعد از آنکه سماع به آخر رسید تمامی این غزل را از قوال طلب نمود یاد نداشت. از این خاکی التماس نمود که نسخۀ دیوان شیخ رحمة الله تعالی شما را هست اگر تمامی این غزل طلب داری می باشد. بنده بر حسب اشارت ایشان روز دیگر در مجموع « طیّبات » و « بدایع » و « خواتیم » و « غزلیات قدیم » نظر کردم و بر همه بگذشتم چند نوبت مکرر تا عاقبت بدان رسیدم.

در اثنای آن طلب یکی از دوستان تشریف حضور ارزانی فرمود. چون بنده را بدان شغل مشغول دید پرسید که غرض از این مطالعه چیست. صورت حال به خدمتش گفتم. فرمود که اگر دیوان شیخ را فهرستی بودی در طلب این همه زحمت نبودی و سهولتی داشتی. جمعی عزیزان نیز حاضر بودند و همه بر این اتّفاق کردند و گفتند تو را این سعی از برای ما می‌باید کرد و فهرستی بر آن می‌باید نهاد. بنده را این معنی در خاطر بنشست و بدان مشغول شدم و مجموع غزلها در این نسخه از گفته های شیخ رحمة الله علیه از «قصاید» و «طیبات» و «بدایع» و «غزلیات قدیم» جمع کرد، و بر حرف اول هر غزل بر طریق تهجی بنهاد، و در شهور سنهٔ ست و عشرین و سبعمائه هجری به اتمام رسانید. بعد از هشت سال که از این تاریخ بگذشت و چند نسخه بدین نمط بیرون شد، روزی با جمعی عزیزان در گوشه ای نشسته بودیم شخصی رقعه ای نوشته بود و این یک بیت به ضرب المثل پیوسته

من در وفای عهد چنان کند نیستم – کز دامن تو دست بدارم به تیغ تیز

یاران التماس باقی این غزل کردند. دیوان را طلب داشتم و بعد از جستن بسیار نیافتم، سبب آن بود که فهرست بر حروف اول از مطلع هر غزل نهاده بود و این یک بیت از میانه غزل بود. یکی از دوستان گفت که اگر این فهرست که به حرف اول غزلهاست به حرف آخر بودی آسانتر به آن دانستنی رسیدن اگر سعی کنی و بر حروف آخر هم بر طریق تهجی فهرستی بنهی تو را یادگاری باشد و یاران را منّتی تمام. بر ایجاب ملتمس ایشان مدتی سعی نمودم و بر حرف آخر هم از هر غزل به طریق حروف تهجی فهرستی نهادم و در آخر رجب سنة اربع و ثلاثین و سبعمائه به اتمام رسید تا خواننده را از آن حظّی وافر باشد و این بنده را به دعای خیر مدد فرمایند. باشد که از روح مبارک شیخ قدس سره همگنان را فیضی رسد.

اما زمانی که بخواهید در نسخه‌های خطی کلیات سعدی در گنجینهٔ گنجور آنها را پیدا کنید به لحاظ وجود دسته‌بندی دیگری که باز در مقدمهٔ بیستون به آن اشاره شده (طیبات، بدایع، خواتیم، غزلیات قدیم و ملمعات) در این نسخه‌ها کار مشکلی در پیش خواهید داشت. از این جهت به کادر حاشیهٔ غزلیات سعدی اطلاعات دسته‌بندی آنها نیز اضافه شده که با کلیک روی آن می‌توانید کل غزلیات آن بخش را ببینید.

متأسفانه ترتیب غزلیات هر بخش در نسخه‌های مختلف کلیات یکسان نیست. در حال حاضر ترتیب غزلیات هر بخش با استفاده از این نسخهٔ خطیِ فهرست‌گذاری شده تعیین شده و غزلیاتی که در این نسخه وجود ندارند در انتهای فهرست دیده می‌شوند.

یکی از شکایتهای همیشگی همراهان گرامی گنجور در دسترس نبودن امکان جستجو در لغتنامهٔ گنجور روی مرورگرهای موبایل بوده. مشکلی که برای حل آن تلاش کرده بودم و چون از حل آن ناامید شده بودم در توضیحات پایین شعرها عبارت «در مرورگرهای رومیزی با دو بار کلیک روی واژه‌ها یا انتخاب متن و کلیک روی آنها می‌توانید آنها را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید» را اضافه کرده بودم.

خوشحالم که به اطلاع برسانم که آقای محمدامین معمارزاده کار نشدنی اداره کنندهٔ گنجور را به سرعت و با یک پیگیری انجام داده و هم‌اکنون این امکان روی مرورگرهای موبایل نیز در دسترس است.

غیر از امکان جستجو در سایت واژه‌یاب (لغتنامه)، محاسبهٔ معادل ابجد حروف و پیدا کردن وزن عبارت با استفاده از پایگاه سرود (که طی پیگیری به عمل آمده از دکتر فاضل گرامی به علت خرابی سرور مدتی در دسترس نیست) امکان جستجوی عبارت انتخاب شده در گنجور نیز از طریق این ابزار در دسترس قرار گرفته است.

از آقای معمارزاده عزیز از طرف همهٔ گنجوریان سپاسگزاری می‌کنم.