بایگانی دسته: گنجور

فهرست‌گذاری شرح‌های دکتر خزائلی بر گلستان و بوستان سعدی

شرح‌های شادروان دکتر محمد خزائلی بر بوستان و گلستان سعدی مطابق متن گنجور فهرست‌گذاری شده‌اند و به این ترتیب علاقمندان در کادر «تصاویر مرتبط در گنجینهٔ گنجور» زیر هر بخش از این دو کتاب (در کنار تصویر نسخه‌های خطی گلستان و همچنین تصویر چاپ کلیات سعدی به تصحیح شادروان فروغی) می‌توانند به صفحهٔ متناظر در شرح‌‌های این استاد بر این دو کتاب دسترسی داشته باشند.

شرح بوستان دکتر محمد خزائلی

امکانات تازهٔ گنجور برای نشان کردن اشعار و خوانش‌ها و تغییرات ویرایشگر

پیش از این به دو صورت می‌توانستیم برای یک شعر یا بیت نشان شده یادداشت بگذاریم. راه اول آن است که بعد از نشان کردن شعر یا بیت به بخش نشان‌شده‌های من برویم و یادداشتمان را اضافه کنیم. راه دوم هم این است که یک حاشیه یا نظر را نشان کنیم. با نشان کردن یک حاشیه متن آن به عنوان یادداشت به شعر نشان شده اضافه می‌شود.

با توجه به آن که درج یادداشت برای یک نشان‌شده نیاز روزمرهٔ بسیاری از کاربران گنجور است راه سومی برای آن اضافه شده و آن این است که بعد از نشان کردن یک شعر یا بیت بلافاصلهٔ پنجرهٔ یادداشت‌گذاری برای آن ظاهر می‌شود که البته می‌توان آن را بدون اضافه کردن یادداشت رد کرد.

یادداشت گذاشتن برای بیت نشان شده
یادداشت گذاشتن برای بیت نشان شده

در بخش خوانش‌ها نیز تغییر کوچکی راجع به اثر «رأی دادن به خوانش» اعمال شده و آن این است که وقتی به خوانشی رأی می‌دهید (یا به طور معادل آن را برای خودتان نشان می‌کنید)، آن را در بازدیدهای بعدی فارغ از رتبه‌بندی خوانش‌ها بالاتر از بقیه خواهد دید.

توضیح مربوط به تغییرات اثر نشان کردن خوانش
توضیح مربوط به تغییرات اثر نشان کردن خوانش

در بخش ویرایشگر نیز امکانات متعددی اضافه شده که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به امکان پیشنهاد تغییر نوع مصرع‌ها (چینش مصاریع شعر) و همچنین امکان پیشنهاد حذف مصاریع (برای رفع اشکال بیتهای تکراری و مانند آن) اشاره نمود.

پیشنهاد تغییر نوع مصرع و حذف مصرع
پیشنهاد تغییر نوع مصرع و حذف مصرع

نوار ابزار تازهٔ گنجور

نوار ابزار گنجور که به بالای صفحات اضافه شده مجموعه‌ای از ابزارها و فرمان‌های پرکاربرد گنجور را به شیوه‌ای در دسترس‌تر از گذشته در اختیار کاربر می‌گذارد.

نوار ابزار گنجور
نوار ابزار گنجور

این نوار ابزار به طور پیش‌فرض حالت «چسبانی» دارد یعنی وقتی کاربر اسکرول می‌کند به بالای صفحه می‌چسبد تا در دسترس بماند. منتهی امکان تغییر این رفتار و «ناچسبان» کردن آن با استفاده از اولین دکمهٔ بالا/سمت راست آن وجود دارد (مثلاً می‌توانید برای تصویر گرفتن از صفحات آن را موقتاً ناچسبان کنید).

ویدیوی زیر رفتار این نوار ابزار را روی اسکرول، در حالت چسبانی و ناچسبانی و کارکرد بعضی دکمه‌های دیگر آن شامل «راهنما»، «لغزش به پایین و بالا»، «شماره‌گذاری» و «اسکرول خودکار به محل خوانش» را نشان می‌دهد. علاوه بر «چسبانی» دکمه‌های دوحالتهٔ دیگر یعنی «شماره‌گذاری» و «اسکرول خودکار به محل خوانش» وضعیت خود را روی مرورگر کاربر ذخیره و حفظ می‌کنند.

غیر از این، صفحات نام‌نویسی و بازیابی گذرواژه نیز بازطراحی شده‌اند و برای پس‌زمینهٔ آنها از طرح دیگری که توسط آقای مجید نجاتی طراح لوگوی جدید گنجور ارائه شده استفاده شده است.

طراحی جدید صفحهٔ نام‌نویسی گنجور با لوگو و پس‌زمینهٔ طراحی شده توسط آقای مجید نجاتی
طراحی جدید صفحهٔ نام‌نویسی گنجور با لوگو و پس‌زمینهٔ طراحی شده توسط آقای مجید نجاتی

با اضافه شدن این نوار ابزار، منوی دایره‌ای صفحات شعرها، دکمه‌های گروه «ابزارها» زیر شعرها و دسترسی به ابزارهای پیشخان کاربر در صفحهٔ خانگی زاید بودند و حذف شده‌اند. این تصاویر یادگاری از وضعیت گذشتهٔ گنجور با وجود این موارد حذف شده هستند:

نشان تازهٔ گنجور در مرورگرها

نشان تازه‌ای که برای گنجور در مرورگرها نمایش داده می‌شود هدیهٔ آقای مجید نجاتی است.

نشان تازهٔ گنجور
گنجور - دردانه‌های ادب فارسی

به‌روزرسانی: این نشان در حال حاضر به عنوان نشان گنجور در صفحات وبگاه نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

نشان تازهٔ گنجور تهیه شده توسط آقای مجید نجاتی
نشان تازهٔ گنجور تهیه شده توسط آقای مجید نجاتی

تغییرات دیوان خواجوی کرمانی

پیش از این در گنجور از خواجوی کرمانی -غیر از منظومهٔ سام‌نامه که در انتساب آن به خواجو تردید وجود دارد و آن را مشتق از «همای و همایون» خواجو با تغییرات و افزوده‌های فراوان می‌دانند- مجموعهٔ غزلیات او را مشتمل بر ۹۳۲ غزل (۸,۸۴۹ بیت) در دسترس داشتیم که شامل تقریباً تمامی غزلیات او در دیوان چاپی به همراه گزیده‌ای از دو قصیدهٔ ابتدایی دیوان صنایع الکمال او می‌شد.

با در دسترس قرار گرفتن منبعی جدید (وبگاه chekameh.net که به همت مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان در دسترس قرار گرفته بود و متأسفانه چند ماهی است از دسترس خارج شده) که در آن دیوان خواجو مطابق سازماندهی اصیل آن (در قالب دو دیوان «صنایع الکمال» و «بدایع الجمال») و طبق تصحیح شادروان احمد سهیلی خوانساری در اختیار علاقمندان گذاشته شده بود و دربردارندهٔ ۵,۶۰۹ بیت بیشتر از نسخهٔ پیشین گنجور بود (مجموعاً ۱۴,۴۵۸ بیت) این نسخه، جایگزین نسخهٔ قدیمی شد.

دیوان خواجو

نشانی‌های قدیمی دیوان خواجو به نشانی‌های جدید راهبری می‌شوند و اَبَرداده‌های افزوده شدهٔ پیشین مثل آهنگهای مرتبط، اوزان عروضی، حاشیه‌ها، خوانش‌ها و … به شعرهای متناظر شعرهای قدیمی انتقال داده شده‌اند.

متأسفانه حاصل زحمت دوستانی که متن قدیمی را تصحیح کرده یا بهبود داده بودند قابل انتقال نبود و ضمن عذرخواهی از این عزیزان این قسمت از اطلاعات از دست رفته است.

علاوه بر آن متن چاپی سهیلی خوانساری به طور کامل بر اساس دیوان خواجوی گنجور فهرست‌گذاری است و از آن به عنوان منبع کاغذی جهت تطبیق ویرایش‌های پیشنهادی استفاده می‌شود.

تصویر دیوان خواجو به تصحیح سهیلی خوانساری

نسخه‌های قابل دریافت برای گنجور رومیزی و برنامه‌های سازگار و همچنین کتابخانهٔ گنجور نیز جایگزین شده است.

نکتهٔ مهم: اگر دوستان علاقمند به خوانش اشعار خواجو هستند می‌بایست حتماً روی نسخهٔ جدید این کار را انجام دهند (با «دریافت مجموعه‌ها» در گنجور رومیزی اشعار خواجو را مجدداً دریافت کنند).

منابع کاغذی خمسهٔ نظامی و کلیات دیوان شمس، و قطعه‌بندی و وزن‌یابی اشعار گلستان

با توجه به آن که دوستان پیشنهادهای ویرایشی زیادی برای پنج گنج نظامی و همینطور اشعار مولانا در دیوان شمس ارائه می‌کنند و لازم بود متن کاغذی منبع این اشعار در دسترس قرار بگیرد، منابع کاغذی آثار مذکور به ترتیب برای خمسه بر اساس تصحیح حسن وحید دستگردی و برای کلیات دیوان شمس بر اساس تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر اضافه شده و کتابهای چاپی یاد شده بر اساس متن گنجور فهرست‌گذاری شده‌اند. نسخهٔ اسکن شده از چاپ مذکور افتادگی‌های قابل توجهی داشت که با استفاده از چاپ دیگری بر اساس همان نسخه تصاویر افتادگی‌ها به انتهای نسخهٔ گنجینهٔ گنجور اضافه شد و آن موارد نیز فهرست‌گذاری شدند.

جاافتادگی‌ها و اسکن نشده‌ها

البته متن رباعیات دیوان شمس مطابق تصحیح فروزانفر نیست و ترتیب و مفاد آن مطابق چاپ دیگری (احتمالاً بر اساس چاپ‌های سنگی منتشر شده در هندوستان) می‌باشد. برای این قسمت از چاپ دیگری از دیوان شمس استفاده شده است. این چاپ در قسمت غزلیات تا غزل ۳۱۰۶ با تصحیح فروزانفر همخوانی دارد، اما استاد از غزل ۳۱۰۷ به بعد رویهٔ متفاوتی با این چاپ در پیش گرفته و بسیاری از غزلیات منتسب به مولانا را که اتفاقاً بعضی از آنها بسیار هم مشهورند از آن او ندانسته و آنها را حذف کرده است. البته متن چاپ متفاوت یاد شده نیز پیشتر به اشتباه و به ظن مطابقت آن با تصحیح فروزانفر بر اساس گنجور فهرست‌گذاری شده بود. نظر به اهمیت این اشعار حذف شده، شاید در آینده و پس از پیاده‌سازی پیش‌نیازهای فنی، فراخوانی برای شرکت در پروژهٔ جمع‌سپاری تایپ این دسته از غزلیات منسوب به مولانا داده شود.

منبع کاغذی غزلیات شمس

غیر از این دو کار، نظر به اهمیت اشعار گلستان سعدی و احتمالاً توجه زیاد شاعران به آن و اشارهٔ مکرر به این اشعار در قالب تضمین و اقتفا و استقبال -که می‌بایست از طریق قابلیت مشابه‌یابی در دسترس قرار می‌گرفت- این اشعار قطعه‌بندی و وزن‌یابی شدند و می‌بایست در فهرست شعرهای هم‌آهنگ ظاهر شوند.

اشعار گلستان در اشعار هماهنگ

امکان پیشنهاد جداسازی قطعات متوالی اشعار و تعیین وزن آنها

در متون مخلوط نظم و نثر عمدتاً اشعار مجزایی به صورت متوالی آمده‌اند که جهت تعیین وزن و قالب و قافیه و سایر مشخصات می‌بایست ابتدا از هم تفکیک شوند تا مشابه‌یابی برای ابیات آنها قابل استفاده باشد. مثلاً در تصویر زیر شعر ۱ و ۲ می‌بایست از هم جدا شوند (نکتهٔ مهم: در حال حاضر و حتی با طی مراحل ذیل، از لحاظ نمایشی تغییری در نحوهٔ نمایش قطعات مجزا ایجاد نمی‌شود و جداسازی فقط در ساختار داده‌های گنجور صورت می‌گیرد):

دو شعر جدا نشده

برای این منظور دکمه‌ای در ویرایشگر برای درج پیشنهاد شکستن شعر به قطعات مجزا اضافه شده است:

شکستن شعر

از طریق این ابزار می‌توان یک قطعه را در هر مرحله حداکثر به ده قطعهٔ مجزا شکست:

پیشنهاد شکستن

در ویرایشگر فهرست قطعات تأیید شدهٔ شعر نمایش داده می‌شود و امکان تعیین وزن یا شکستن مجدد آنها به قطعات کوچکتر مجزا وجود دارد.

قطعات مجزا
پیشنهاد وزن قطعه

نتیجهٔ بررسی پیشنهادهای شکستن قطعات و وزنهای پیشنهادی برای آنها همانند ویرایش‌های عادی از طریق «اعلان‌ها» اطلاع‌رسانی می‌شود و در پیشخان کاربری در بخش «ویرایش‌های قطعات من» قابل مشاهده است.

پیشنهادهای قطعات من

«جستجوی دقیق عبارت» در نتایج جستجو

جستجوی دقیق عبارت که پیش‌تر هم با قرار دادن عبارت داخل دو دابل‌کوئوت (“) در دسترس بوده، از طریق دکمهٔ میانبری در صفحهٔ نتایج جستجوی گنجور به شکل در دسترس‌تر و آسان‌تری در دسترس قرار گرفته است.

جستجوی دقیق عبارت

در صفحهٔ نتایج جستجوی دقیق عبارت نیز امکان برگشت جستجوی عادی کلمات عبارت بدون در نظر گرفتن ترتیب آنها پیش‌بینی شده است.

جستجو بدون لحاظ کردن ترتیب واژگان

امکانات نشان کردن و جستجو برای حاشیه‌ها

در زیر حاشیه‌های هر شعر دکمه‌ای برای نشان کردن حاشیه اضافه شده است:

دکمهٔ نشان کردن حاشیه

حاشیه‌های نشان شده در بخش «نشان‌شده‌های من» با پیوند به صفحهٔ شعر و متن یادداشت کپی شده از متن حاشیه ظاهر می‌شوند.

حاشیهٔ نشان شده

علاوه بر آن در صفحهٔ حاشیه‌ها امکان جستجو در حاشیه‌ها (به همراه امکان جستجو در حاشیه‌های کاربر خاص) اضافه شده است:

جستجو در حاشیه‌ها
جستجو در حاشیه‌های کاربر

امکان مشابه‌یابی ابیات مثنوی‌ها، اشعار چندوزنی و …

صفحهٔ مشابه‌یابی (جستجو بر اساس وزن یا قافیه یا هر دو به صورت همزمان) به صورت مستقل از طریق پیوندهای پایین صفحات گنجور در دسترس قرار گرفته است و دیگر لازم نیست برای جستجو از طریق آن از قسمت «موارد هم‌آهنگ» یک شعر خاص شروع کنید.

لینک صفحهٔ مشابه‌یابی (جستجو بر اساس وزن و یا قافیهٔ گنجور)

یکی از امکانات جدید این صفحه نیز امکان یافتن شعرهای وزنیابی نشدهٔ شاعران است که برای دوستانی که تمایل دارند از طریق ویرایشگر متن گنجور به تکمیل این اطلاعات کمک کنند مفید است (بخشی از این دسته از اشعار متعلق به متون ترکیبی شعر و نثر مثل گلستان سعدی هستند که هنوز راهکاری که کاربران بتوانند وزن این اشعار را پیشنهاد دهند آماده و ارائه نشده است).

در کادری که با زدن روی شمارهٔ ابیات شعرها باز می‌شود برای مثنوی‌هایی که وزن آنها مشخص شده و قافیهٔ بیت به درستی پیدا شده است دکمهٔ جدیدی برای یافتن موارد هم‌آهنگ با بیت اضافه شده است:

موارد هم‌آهنگ بیت مثنوی
موارد هم‌آهنگ تصویر قبلی

برای اشعار چندوزنی در کادر «ابزارها» وزن‌های مختلف آنها نمایش داده می‌شود و برای آنها در صورتی که «موارد هم‌آهنگ» معنی داشته باشند چند دسته «موارد هم‌آهنگ» متناسب با وزنهای مختلف آنها نشان داده می‌شود (در حال حاضر در گنجور شعر چند وزنی که دارای حروف قافیهٔ یکتا باشد -مثنوی نباشد- نداریم یا پیدا نکرده‌ایم از این جهت قابلیت توضیح داده شدهٔ اخیر به صورت نظری کار می‌کند و به صورت عملی نمونهٔ قابل نمایش نداریم).

وزنهای مختلف شعر چند وزنی

برای ابیات مثنوی‌های چندوزنی نیز چند دکمهٔ «موارد هم‌آهنگ» متناسب با تعداد وزنهای آنها نمایش داده می‌شود.

موارد هم‌آهنگ با وزن دوم یک بیت یک مثنوی

آمار اشعار چندوزنی در صفحهٔ آمار شعرها و صفحات اوزان اشعار شاعران نیز انعکاس داده شده‌ و نکات و اعداد متناسب با آنها گوشزد و افزوده شده است. ضمناً امکان فهرست کردن اشعار وزنیابی نشده نیز از طریق این صفحات با اضافه شدن پیوند متناظر به صفحهٔ مشابه‌یابی اضافه شده است.

آمار ابیات چندوزنی گنجور
توضیحات مربوط به اشعار چندوزنی در آمار اوزان عروضی شاعر