بایگانی دسته: گنجور

وزن اشعار و تصحیحات اخیر

در بسیاری از بخشها، مشکلاتی از قبیل آورده شدن دو یا چند شعر متفاوت در قالب یک شعر دیده می‌شد که در این چند وقت تا حدود زیادی رفع شده‌اند. با توجه به آن که سعی بر این بوده که تصحیحات اعمال شده و همچنین حاشیه‌های گذاشته شده از دست نروند و تصحیح اشکالات اشاره شده مستلزم حذف و ورود دوباره‌ی اشعار از منبع اولیه بود، این کار وقت زیادی گرفت.

در صورتی که وزن و قافیه‌ی اشعار تعیین شده باشد یافتن اشعار مشابه شاعران مختلف راحت می‌شود و به این طریق می‌توان به آسانی اشعاری را که شاعران در استقبال از هم گفته‌اند پیدا کرد. در دسترس بودن این دو مشخصه کارکردهای دیگری هم احتمالاً دارد. قافیه‌ی اشعار را می‌توان با یک برنامه‌ی کامپیوتری ساده به آسانی پیدا کرد، اما راهکار در دسترس برای پیدا کردن وزن -فعلاً- پیدا کردن دستی وزن اشعار است. در هر صورت، از دو روز پیش وزنیابی اشعار را آغاز کرده‌ام و فعلاً کل اشعار حافظ و اشعار ابتدایی غزلیات سعدی و غزلیات دیوان شمس وزنیابی شده‌اند که می‌توانید مشخصه‌ی وزن هر شعر را در کادر حاشیه‌های مخصوص به آن ببینید.

قابلیت نمایش وزن اشعار

گنج را به گنجور بسپارید!

جایی، در توضیح پیوندی که به سایت گنجور داده شده بود آمده بود که «گنجور مجموعه‌ی تقریباً کاملی از شعرهای فارسی است». این توصیف مسلماً درست نیست. به نظر شما گنجور پوشش دهنده‌ی چند درصد از ادبیات منظوم ایران است؟ عنصری، امیرمعزی، ابن‌یمین، کمال‌الدین اصفهانی، بیدل دهلوی، کلیم کاشانی، قاآنی و …! تا دلتان بخواهد می‌توان از شاعران بزرگی نام برد که حتی یک شعر کوچک از آنها در گنجور نیست. تازه به آنچه که هست -اگر نگاه کنید- بخش بزرگی از آثاری که در گنجور آمده گزیده‌های ناکامل و پرغلط از آثار شاعران است (غزلیات امیرخسرو دهلوی را محض نمونه ببینید). علت این امر هم مشخص است: تبدیل متن چاپی به متن قابل استفاده در سایتها و نرم‌افزارهای کامپیوتری نیازمند صرف وقت، هزینه و نیروی انسانی است و در مدلهای غیرتجاری و ناسودده فراهم آوردن چنین امکاناتی ممکن نیست. در نتیجه، گنجور و بسیاری از سایتهای مشابهی که این آثار را در دسترس قرار داده‌اند همگی صرفاً متکی به یک پایگاه‌داده‌های آزاد، محدود از لحاظ حجم و نسبتاً پرغلط بوده و هستند (یا احیاناً متکی هستند به پایگاه‌داده‌های نرم‌افزار درج ۷۸ از شرکت مهرارقام که از لحاظ متن –منهای دسته‌ای از غلطهای ایجاد شده توسط مشکلات سکوهای نرم‌افزاری– متن آن با ری‌را مشابهت کامل دارد).

چاره چیست؟! چرا نباید ادبیات منظوم و منثور ما، ارثیه‌ی ارزشمند ما در دسترس ما باشد؟ با توجه به عدم وجود یک مدل سودده و در عین حال آزاد برای انجام این کار، با توجه به هزینه‌های این کار چه می‌شود کرد؟

من فکری دارم. کسانی که نوشته‌های من را از طریق وبلاگ شخصیم دنبال می‌کنند این روزها مکرر راجع محصول او.سی.آر فارسی آراکس شنیده‌اند (اینجا، اینجا و اینجا را ببینید). من یک نسخه از این محصول را در اختیار دارم، به تواناییهای آن اعتقاد دارم و تصور می‌کنم این محصول می‌تواند در این زمینه کمک زیادی بکند. از لحاظ ابزارهای سخت‌افزاری کافی است اسکنری تهیه کنم و شروع به تبدیل آثار چاپی به متنهای قابل درج در گنجور کنم، این سهمی است که من می‌توانم در این کار به عهده داشته باشم: صرف وقت برای اسکن کردن آثار چاپی و درج آنها در گنجور. در حجمهای کوچک می‌توانم کار بازبینی و تصحیح غلطها را هم انجام دهم. اما ترجیح می‌دهم در صورتی که حجم ورودیها بالا باشد فکری برای شرکت دادن علاقمندان دیگر در تصحیح غلطها به صورت آنلاین به کمک تصویر نسخه‌های چاپی بکنم.

او.سی.آر شعر شهریار با آراکس

اما سهم شما: شما می‌توانید ورودیهای آن کار را تهیه کنید. اگر نسخه‌هایی از آثار شاعران فارسی‌گو را در اختیار دارید که حالت چاپی دارند (خطی نیستند، با خط نستعلیق هم نوشته نشده‌اند) و به آنها نیاز ندارید آنها را برای من بفرستید (با توجه به آن که من برای اسکن سریع این آثار نیاز دارم آنها را از هم باز کنم امیدی به برگشت آنها نداشته باشید! حتی اگر بازشان نکنم یا شرایط آنها مناسب تبدیل نباشد آنها را به عنوان هدیه از طرف شما برای خودم برمی‌دارم 😉 ). یا اگر اسکنر دارید و نمی‌خواهید اصل کتاب را از دست بدهید صفحات آن را اسکن کنید و برای من بفرستید، اگر خواستید به این شیوه عمل کنید حتماً قبل از شروع کار از طریق این صفحه با من تماس بگیرید تا در مورد حداقل دقت مورد نیاز و کیفیت اسکن راهنماییتان کنم. اگر هم آثاری را که در گنجور موجود نیست به صورت فایل متنی (و نه نرم‌افزار) در اختیار دارید آن را برای من ارسال کنید. برای اطلاع از نحوه‌ی ارسال فایل یا بسته‌ی فیزیکی کتابها از طریق این صفحه با من تماس بگیرید (در انتخاب آثار دقت کنید که آثار شاعران معاصر که تبدیل آنها به متن از مصادیق نقض حقوق مؤلفین است مناسب این کار نیستند، گزیده‌ها و گلچینها هم چندان به کار ما نمی‌آیند).

در صورت استقبال از این پیشنهاد صفحه‌ای برای ذکر نام و تشکر از کسانی که به این شیوه گنجور را یاری داده‌اند ایجاد خواهم کرد. منتظر تماس شما هستم!

تصحیحات گنجور

طی چند وقت اخیر چینش شعرهای ترکیبی (ترجیع بندها، ترکیب بندها و مانند آن) تصحیح شد. دوستان اگر شعری دیدند که ترکیبی است و ابیات آن به هم ریخته است اطلاع دهند. غزلیات و قصاید محتشم کاشانی که از لحاظ ترتیب مشکل داشتند نیز از نو مرتب شدند و فهرستهای الفبایی متناسب با آنها نیز تهیه شد.

مشکلات سایت

در طی چند روز اخیر امکان ارسال حاشیه وجود نداشت. علت این قضیه تلاش ناموفق من برای ارتقای نرم‌افزار مدیریت سایت بود که بعد از بازگشت به ویرایش قدیمی‌تر، برخی تغییرات روی ویرایش قدیمی اعمال نشده بود. متأسفانه گرفتاریهای شخصی این روزهای من مانع آن شد که متوجه مشکل شوم و مشکل لاینحل ماند تا این که امروز مشکل را دیدم و حل کردم. مدتها در نظر داشته‌ام یک تالار گفتگو برای طرح و حل این طور مشکلات راه‌اندازی کنم که وسواس و تعلق خاطر به رابطهای کاربری کاملاً بومی و مطابق استانداردهای طراحی وب تا به حال مانع انجام این کار شده.

دوستان علاقمند به فلیکر بد نیست سری به این گروه بزنند و عضو شوند یا نظراتشان را ارائه دهند. در مورد این گروه برنامه‌هایی دارم که اگر فرصت پیدا کنم عملیشان می‌کنم. اینجا را هم ببینید بد نیست.

در قسمت پایین هر شعر، تبلیغی راجع به یک نرم‌افزار تشخیص متن فارسی گذاشته‌ام (تولید شده در شرکتی که در آن کار می‌کنم، بابت این تبلیغ هم اضافه حقوق نگرفته‌ام 😉 و از روی علاقه به این نرم‌افزار و شرکت محل کارم این کار را انجام داده‌ام). دوست دارم بدانم نظرتان راجع به این کار من چیست؟ با توجه به این که گنجور قرار نیست متعلق به یک شخص یا شرکت باشد آیا من کار درستی کرده‌ام؟ آیا با توجه به این که تمام هزینه‌های گنجور را شخصاً و از جیب خودم پرداخت کرده‌ام، حق دارم چنین کاری بکنم یا نه؟ رک باشید لطفاً!

تصحیحات و تغییرات

۱) مشکل بزرگی از ری‌را به گنجور سرایت کرده بود و آن جا افتادن حرف «ؤ» و با شدت کمتری حرف «ئ» در بسیاری از اشعار بود که در حاشیه‌های تعداد زیادی از دوستان به آن اشاره شده بود (+، +، + و …). خوشبختانه نقل متن اشعار در نرم‌افزار درج ۷۸ با نقل ری‌را همخوانی دارد با این تفاوت که اشکال مزبور در آن مشاهده نمی‌شود. از این رو با یک مقابله‌ی ماشینی با پایگاه داده‌های این نرم‌افزار حدود ۱۳۰۰ مورد از اشکالات اینچنینی یافته و رفع شد.

۲) گزیده‌ی غزلیات شهریار با استفاده از پایگاه داده‌های نرم‌افزار درج به گنجور اضافه شد.

۳) با اشارات دوستان (+ و +) متوجه اشکالات عمده‌ای در نحوه‌ی سازماندهی گزیده‌ی غزلیات امیرخسرو دهلوی شدم. مشکل در اینجا بود که این گزیده در واقع خیلی جاها دستچین ابیاتی از هر غزل بوده و برای همین زیاد دیده می‌شد که پاره‌های ناهمگون غزلهای مختلف در قالب یک غزل آورده شده‌اند. این بخش سازماندهی مجدد شد و یک فهرست الفبایی نیز برای آن ایجاد شد.

۴) مثنویها و ابیات پراکنده‌ی به جا مانده از رودکی که در سازماندهی اشعار رودکی موقتاً حذف شده بودند با سازماندهی جدید بازگردانده شدند (البته بدون تصحیح دستی).

شماره‌گذاری ابیات

از این به بعد، با استفاده از امکان «شماره‌گذاری ابیات» که از طریق کادر حاشیه‌ها در دسترس قرار گرفته، می‌توانید شماره‌ی ابیات را ببینید که برای اعلام غلطهای املایی و مانند آن کارایی دارد. این قابلیت در مرورگرهای فایرفاکس ویرایش ۲، اپرا ویرایش ۹ و اینترنت اکسپلورر ویرایش ۷ آزمایش شده و کار می‌کند. در صورتی که با مرورگرهای جدید دیگر آزمایش کردید و کار نکرد لطفاً نام و ویرایش مرورگر خود را در نظرات همین نوشته اعلام کنید. البته این قابلیت در مورد ترکیب بندها و ترجیع‌بندهایی که مصاریع آنها به درستی چیده شده درست کار نمی‌کند که در آینده در مورد آنها هم تدبیری اندیشیده خواهد شد.

شماره‌گذاری ابیات

اواخر هفته‌ی گذشته گنجور در آستانه‌ی عبور از سقف پهنای باند بود که برای جلوگیری از رخداد فروردین ماه پهنای باند بیشتری برای آن خریداری شد (ضمن تشکر از دوستانی که قول کمک در این زمینه را داده‌اند).

بعدنوشت: مسئله‌ی شماره‌گذاری ابیات برای ترجیع بندها و ترکیب بندها هم حل شد.

تغییرات

طی چند روز اخیر قصاید و قطعات پراکنده‌ی به جا مانده از رودکی را سازماندهی و مرتب کردم و آنها را با یک نسخه‌ی چاپی (گزیده‌ی اشعار رودکی به انتخاب و شرح دکتر جعفر شعار و دکتر حسن انوری چاپ اول، ۱۳۷۳) مقابله و تصحیح کردم و تغییرات را هم مستند کردم. با یک مرور کلی فکر می‌کنم با من هم عقیده شوید که کیفیت تایپ اشعار در ری‌را با حد قابل قبول فاصله‌ی زیادی داشته. فقط امیدوارم این کیفیت در اشعار روان‌تر و نزدیک‌تر به زبان عصر حاضر همانند آثار حافظ و سعدی این گونه نباشد. مثنویات پراکنده‌ی به جا مانده از رودکی را نیز در فرصت مناسب به آثار درج شده اضافه و حتی‌الامکان آنها را تصحیح می‌کنم (این آثار پیشتر با ترتیب و سازماندهی نامناسبی در دسترس قرار داشتند که با تغییرات اخیر ترجیح دادم فعلاً آنها را حذف کنم).

برنامه‌ی مناسب جهت مرتب‌سازی اشعار بر اساس قافیه، ردیف و حروف روی را نیز آماده کردم و آن را برای مرتب کردن مجدد اشعار رودکی و همین طور دوبیتی‌های باباطاهر به کار گرفتم. یکی از بازدیدکنندگان قبلاً اشاره‌ای کرده بود به این مشکل در دوبیتی‌های باباطاهر که الان باید حل شده باشد.

افزونه‌ی وردپرس فارسی گنجور را هم به آخرین نگارش منتشر شده‌ی آن ارتقا دادم که به این ترتیب امیدوارم با تکیه بر زحمت دوستان مشکل بزرگ جستجوی کلمات حاوی حرف «ی» نیز حل شده باشد.

مشکل پهنای باند

در طول ایام عید، هفت یا هشت روزی گنجور در دسترس نبود. علت آن رسیدن گنجور به سقف پهنای باندش بود که البته با توجه به روند افزایشی تعداد بازدیدها پیش‌بینی آن می‌شد. پیش‌تر فکرهایی برای جلوگیری از وقوع این اتفاق شده بود: بیشتر عکسها به سرویسهای رایگان میزبانی انتقال یافته بودند و در آنجا میزبانی می‌شدند و با خرید یک ارتقای میزبانی پهنای باند اولیه از ۲ گیگابایت به ۴ گیگابایت در ماه افزایش یافته بود که البته کافی نبود و پهنای باند تمام شد. با این تفاسیر -متأسفانه- هنوز هم احتمال وقوع پیشامد مشابه در روزهای پایانی هر ماه میلادی وجود دارد که امیدوارم کمتر موجب رنجش خاطر بازدیدکنندگان دائمی شود.

از دسترس خارج شدن گنجور در ایام نوروز

با توجه به این که تعطیلات نوروز را -حدود بیست روز- در ولایت سپری کردم و در این مدت عمداً از اینترنت دوری گزیدم، تعداد زیادی نظر، حاشیه و ایمیل مرتبط با گنجور، بازبینی نشده یا در انتظار پاسخ در صف مانده‌اند که امیدوارم هر چه زودتر فرصت مرور آنها را پیدا کنم.

جستجوی سریع لغات در لغت‌نامه‌ی دهخدا

متون کهن معمولاً پر هستند از واژه‌های منسوخ و دور از ذهن که پیدا کردن معنی آنها نیازمند استفاده از فرهنگهای لغت است. خوشبختانه لغت‌نامه‌ی دهخدا از طریق سایت اختصاصی خودش و همچنین سایت اینترنتی میبوسرچ در دسترس قرار گرفته است (دوستان اگر پایگاههای مشابه دیگری را می‌شناسند، معرفی کنند). چه خوب است که بتوانیم معانی لغات مهجور را با زحمت کمتری بیابیم.

دیروز به مطلبی رسیدم در سایت نیویورک تایمز و در حین مرور آن مطلب، یک قابلیت جالب این سایت نظرم را جلب کرد: وقتی بر روی یک کلمه دو بار کلیک می‌کنید این سایت در پنجره‌ای جداگانه آن کلمه را در فرهنگ لغات خاص خودش جستجو می‌کند و اطلاعات مرتبط با آن را نشان می‌دهد (جالب اینجاست که مطلب مورد نظرم را هنوز به صورت کامل نخوانده‌ام!). با کمی دستکاری اسکریپت این سایت، این قابلیت را امروز به گنجور اضافه کردم.

به این ترتیب اگر از مرورگرهای فایرفاکس یا اینترنت اکسپلورر ۷ استفاده می‌کنید با دوبار کلیک متوالی بر روی کلمات می‌توانید در سایت لغت‌نامه‌ی دهخدا دنبال معنی آن بگردید. این قابلیت در نسخه‌ی بتای اپرا ۹.۵ کار نمی‌کند (شاید بیشتر به خاطر این که در این نسخه تا آنجا که من آزمایش کردم دو بار کلیک متوالی بر روی کلمات باعث انتخاب شدن آنها نمی‌شود). در صورتی که از مرورگرهای دیگری مانند اینترنت اکسپلورر ۶ یا سافاری استفاده می‌کنید لطفاً اطلاع دهید که این قابلیت در آن مرورگرها در دسترس است یا خیر.

جستجو در لغتنامه