به همت جناب آقای جواد احشامیان، که پیش از ین نرم‌افزارهای متنوعی را در حوزهٔ ادبیات فارسی تولید و به دوستداران عرضه کرده‌اند که از آن جمله می‌توان به نرم‌افزار دیوان حافظ شیرازی و همینطور نرم‌افزار اندرویدی شاهنامه فردوسی اشاره نمود، قافیه‌یاب برخط همصدا در این نشانی در دسترس شاعران و علاقمندان شعر و شاعری قرار گرفته است.

برای آشنایی بیشتر با این نرم‌افزار برخط با هم توضیحات ارائه شده روی سایت آن را مرور می‌کنیم:

قافیه‌یاب برخط هم‌صدا منبعی بزرگ از قافیه‌هاست که به کمک شاعران، ترانه‌سرایان و تمام آنهایی که اهل سرودن هستند؛ می‌آید. برای مثال ممکن سراینده شعر نتواند قافیه‌ای مناسب برای مصراعی از شعرش پیدا کند در این چنین مواقعی است که او به فکر منبعی می‌افتد که بتواند قافیه مورد نظر خود را درون آن جستجو کند و اینجاست که به ارزش چنین نرم‌افزاری پی می‌بریم.

قافیه‌یاب برخط هم‌صدا می‌تواند در کسری از ثانیه لیستی از کلمات هم قافیه را با توجه به کلمه یا حروف قافیه مورد جستجو برایتان به نمایش بگذارد تا از بین آنها بهترین گزینه را انتخاب نمایید.

قافیه‌یاب برخط هم‌صدا در حال حاضر، دارای بانک اطلاعاتی با ۱۴۳،۵۴۰ کلمه فارسی می‌باشد.

طبق فرمودهٔ جناب آقای احشامیان، قافیه‌یاب برخط قابلیت قافیه‌یابی به صورت query string نیز داراست و صاحبان وب‌سایتها یا برنامه‌نویسان می‌توانند با تکیه بر این امکان آن را با سایتها و نرم‌افزارهای خود یکپارچه کنند. مثلا برای یافتن کلمات هم‌قافیه با کلمهٔ «باران» که چهار حرف پایانی آنها با آن هم‌قافیه است می‌توانید از این نشانی استفاده کنید (ورودی mfe تعداد حروف همسان از آخر کلمات مورد جستجوست):

https://rhyming.ir/rhyme-finder?w=باران&sb=1&eq=1&mfe=4

علاوه بر آن لغتنامهٔ دهخدا نیز در کنار این نرم‌افزار جهت یافتن معنی واژه‌ها گنجانده شده است.

دکتر نوید فاضل -محقق و پژوهشگر در زمینهٔ ادبیات و دستور زبان فارسی- طراح تارنمای سرود با امکان نمایش وزن و آهنگ شعر هستند. برای آشنایی بیشتر با ایشان این مصاحبه را بخوانید.

نحوهٔ استفاده از پایگاه اینترنتی سرود را به بیان و از زبان خود ایشان مرور می‌کنیم (برای مشاهدهٔ واضح‌تر تصاویر روی آنها کلیک کنید):

تارنمایِ «سرود» ابزاری است اینترنتی برایِ بررسیِ وزن و آهنگِ شعر، به نشانیِ «http://www.sorud.info». این تارنما تا کنون ۷۱ وزن (آهنگِ) شعر می‌شناسد، که در آهنگ‌پردازی می‌توانند ۵۲۱۲ ساختارِ گوناگون به خود بگیرند.

برایِ آغازِ بررسی، متنِ شعر را در تارنما وارد بفرمایید. این متن را می‌شود برایِ نمونه از تارنمایِ گنجور کپی کرده باشید. سپس دگمه‌یِ «بررسی» را فشار دهید:

تارنمایِ سرود پس از بررسیِ مصراع‌هایِ سروده شما را از ساختارِ آهنگِ سروده آگاه می‌سازد، و نیز نمونه‌یِ آشنایی از این آهنگ به دست می‌دهد. همچنین نشان می‌دهد که کدام‌یک از مصراع‌ها از ساختارِ برازنده‌یِ این آهنگ برخوردار هستند:

هجاهایِ متنِ بررسیِ شده‌یِ سروده با رنگ‌هایِ گوناگون (برایِ هجاهایِ کوتاه، هجاهایِ بلند و هجاهایی که بر رویِ دو هجا از وزنِ شعر گسترده شده اند) نگاشته شده اند. از آن گذشته، مرزِ پاره‌ها و گام‌ها (رکن‌هایِ) سروده با رنگِ سرمه‌ای نشان‌گذاری شده اند:

همچنین اگر هجایی دچارِ دگرگونیِ قانون‌مندِ آوایی شده باشد، با کلیک رویِ شماره‌(ها)یِ جلویِ هجا می‌توان به آن دستورها در بخشِ پایینیِ تارنما دست یافت:

راهِ دیگر دست یافتن به این دستورها و نیز داده‌هایی در باره‌یِ هجا آن است که اشاره‌گرِ موشِ رایانه را به رویِ آن هجا ببرید و اندکی درنگ کنید:

اگر مصراع‌هایی از سروده ساختارِ برازنده‌یِ آهنگِ دیگر مصراع‌ها را نداشته باشند (یا دارایِ آهنگی دیگر باشند)، تارنمایِ سرود این ناهمخوانی را به شما گوش‌زد می‌نماید:

به نقل از دست‌اندرکاران این پروژه بخوانید:

فارسی کلاسیک یکی از زبان‌های کلاسیک بزرگ شناخته شده است. این زبان گرچه بر خلاف زبان‌هایی چون یونانی باستان و لاتین همچنان جزء زبان‌های زنده به شمار می‌رود و ادبیاتی بسیار غنی و پیشینه‌ای پژوهشی با خود دارد، اما خارج از ایران چندان مورد توجه قرار نگرفته است.

یکی از اهداف اصلی پروژه فیلولوژی برای همه در دانشگاه لایپزیگ تشویق برای ارتباط و همکاری پژوهشگران پیشرو در زمینه مطالعات زبان‌های کلاسیک، به اشتراک گذاری منابع و تخصص به صورت فراگیر تا حد ممکن و همچنین تشویق و تسهیل شرایط برای داشتن مشارکت مردمی هم در سطح دانشگاهی و هم در سطح عموم به وسیع‌ترین شکل ممکن است.

پژوهشگران اروپایی برای اولین بار در اواخر قرن هجدهم میلادی به واسطه آثار افرادی چون سر ویلیام جونز که تعدادی از اشعار فارسی را به انگلیسی ترجمه کرده بود، نسبت به اهمیت فارسی کلاسیک آگاهی یافتند. با ادای احترام گوته، شاعر آلمانی، نسبت به حافظ در دیوان غربی-شرقی خود در سال ۱۸۱۹ این سنت در دیدگاه مخاطبان بیشتری اهمیت پیدا کرد.

شعر فارسی، که اشعار حافظ، مولانا، سعدی، فردوسی و بسیاری دیگر را در برمی‌گیرد، همواره در طول تاریخ علاقه‌مندان و پژوهشگران را در سرتاسر دنیا مجذوب خود کرده است. از آنجا که در حال حاضر حافظ یکی از شناخته شده‌ترین شاعران شعر فارسی در دنیا است، گروه فیلولوژی برای همه بر آن شد که از اشعار وی برای شروع پروژه فارسی برای همه استفاده کند و بدین‌ترتیب از پژوهشگران و عموم مردم هم در ایران و هم در کل دنیا برای همکاری دعوت کند.

برای اولین گام، تصمیم داریم تعدادی از ترجمه‌های موجود از اشعار حافظ به زبان‌های مختلف را گرد آوریم و وب‌سایتی ایجاد کنیم که در آن شرکت‌کنندگان بتوانند با تطبیق واژه و عبارت متن مبدأ با واژگان و عبارات مربوط در متن ترجمه، در راستای غنی کردن پیکره اشعار به ما یاری رسانند. شرکت‌کنندگان می‌توانند کارهای خود را در این وب‌سایت ذخیره و منتشر کنند. معتقدیم که این کار باعث می‌شود، علاقه‌مندان شعر فارسی که به این زبان تسلطی ندارند، نسبت به ضعف‌های ترجمه، که البته در این سبک از ترجمه گریزی از آن نیست، آگاه شوند و بدون محدودیت بتوانند شعر فارسی را با دقت بیشتری مطالعه نمایند.

امیدواریم این پروژه در راستای منافع گروه‌های زیر باشد:

* علاقه‌مندان به مطالعه اشعار فارسی

* زبان‌آموزان: خودآموزان زبان فارسی

* هم‌یاران: که برای دستیابی به هدف زبان فارسی برای همه و فراهم آوردن اطلاعات کافی برای علاقه‌مندان تلاش می‌کنند.

اگر به هر یک از این سه گروه تعلق دارید، یا اگر فقط مایل هستید، ببینید از تطبیق واژگان لذت می‌برید یا خیر، با ما همراه شوید. از مشارکت شما استقبال می‌کنیم.

برای شرکت‌کنندگان علاقه‌مند وبینارهایی برگزار خواهیم کرد و در آن به صورت گام به گام استفاده از ابزارهای لازم برای کار تطبیق واژگان را توضیح خواهیم داد.

به هر زبانی که صحبت می‌کنید، به ما ملحق شده و عضوی از خانواده فارسی برای همه شوید.

جهت مشاهده خروجی این پروژه اینجا را ببینید.

به‌روز رسانی: در این نشانی وبگاه تازه و اختصاصی این پروژه را ببینید.

دوست گرامی، آقای نعیم اکرامی مدتها پیش طرح پوستری را برای گنجور ارسال کرده بودند که شامل فهرست شاعران گنجور (رومیزی) و شمه‌ای از زندگینامه‌های آنهاست. از آنجا که اندازهٔ فایل ارسالی -که به منظور چاپ با بهترین کیفیت تهیه شده- بزرگ بود، امکان میزبانی آن در سایت وجود نداشت. در هر حال، به جهت آن که کار ارزندهٔ ایشان احتمالاً مورد توجه دوستان زیادی قرار می‌گیرد و دوستان زیادی دوست دارند پوستری از شاعران پارسی‌گو در خانه یا محل کار داشته باشند، بریده‌هایی از آن را در فیس‌بوک گنجور و در این نشانی در دسترس گذاشتیم.

علاوه بر آن، دوستانی که علاقمند باشند می‌توانند پوستر را با اندازهٔ نیم‌سایز و در قالب JPEG با اندازهٔ ۲۷۵۶ در ۲۵۴۴ پیکسل (۲۵ در ۴۵ سانتیمتر با دقت ۲۰۰ نقطه بر اینچ) از این نشانی (اندازهٔ فایل حدود ۴.۶ مگابایت) و با اندازهٔ اصلی -ولی در قالب JPEG- با اندازهٔ ۵۵۱۲ در ۷۰۸۷ پیکسل (۷۰ در ۹۰ سانتیمتر با دقت ۲۰۰ نقطه بر اینچ) از این نشانی (اندازهٔ فایل حدود ۱۵ مگابایت) دریافت کنند.

در ادامه بریده‌هایی از همین پوستر را می‌توانید مشاهده کنید.

دوست فرهیخته و گرامی جناب آقای جواد احشامیان (هم‌صدا) -دبیر ادبیات فارسی آموزش و پرورش شهرستان آستارا- نرم‌افزاری را برای مرور دیوان حافظ طراحی کرده و به صورت رایگان عرضه کرده‌اند که برای دوستداران ادبیات فارسی و خصوصاً اشعار لسان‌الغیب هدیه‌ای ارزشمند به شمار می‌رود.

خلاصه‌ای از امکانات این برنامه به نقل از خود ایشان:

– تمامی اشعار دیوان حافظ با قابلیت دسترسی آسان و سریع

– وزن تمامی اشعار

– نمایش بیت تصادفی در آغاز برنامه

– فال با دیوان حافظ

– فرهنگ لغت با قابلیت افزودن لغت جدید، ویرایش و حذف

_ رو خوانی تمام غزلیات (با صدای دلنشین استاد موسوی گرمارودی) با قابلیت کنترل

– آهنگ پس‌زمینه با قابلیت کنترل

– ساختن گزیده با امکان ویرایش لیست گزیده‌ها

_ افزودن پی‌نوشت به اشعار با قابلیت ویرایش

– ذخیرهٔ متن اشعار دلخواه بر روی دیسک سخت

– رونوشت یا کپی متن اشعار

– تنظیم شفافیت پنجرهٔ برنامه

– تغییر قلم (فونت) و رنگ اشعار و …

– قابلیت جستجوی عبارت انتخاب شده در لغتنامهٔ اختصاصی برنامه

– قابلیت جستجوی عبارت انتخاب شده در دو موتور جستجوی گوگل و دانشنامهٔ آزاد

– چاپ اشعار

– جستجو در شعر حاضر

– جستجو در لیست اشعار

– جستجوی پیشرفته در کل دیوان با قابلیت گرفتن خروجی با فرمتهای اکسل و متن

– نظر سنجی (بر روی انجمن)

– بزرگنمایی و کوچک نمایی متن شعر با استفاده از (چرخ ماوس+ Ctrl) یا (Ctrl + Mouse Wheel)

– راست کلیک در لیست اشعار و متن اشعار

– نرم‌افزار داری قابلیت نصب بر روی فلش‌مموری می‌باشد.

جهت دریافت این ‌نرم‌افزار و مطالعه توضیحات نصبی به این نشانی مراجعه فرمایید.

هدیه‌ای ارزشمند از دوستی گرامی

«زد صنع یکتا، آیینه بر خاک»

ساغر گدازان از آهن پاک

تا کودک خاک شد گریه آموز

بر چهر بگشاد دریا و کولاک

دریای جنبان، گهواره ی جان

خون در دل افکند، شور شغبناک

زایید جان را، جان خودافزا

پر شور و غوغا، هم چست و چالاک

در قطره ی خون دریا چکانید

هر قطره ی آن شد رشک افلاک

ماهی و یونس بر ساحل افتاد

دریا و ماهی بر دل زده چاک

دریا فروماند بر ساحل جان

افتان و خیزان صیدی به فتراک

ای یونس جان چون برگشودی

از جان مضطر، تاریک هتّاک؟

از شبنم عشق گِل کن ز خاکم

تا گُل بروید از خاک نمناک

دریای دردیم، نیمی ز درمان

درمان نجوییم جانا ز تریاک

در سلک جانیم، درد از همان به

درد از تو خواهیم، ایّاک ایّاک

ما مکر و حیلت کمتر شناسیم

بر ما ببخشا راه خطرناک

داریم گنجی از بوم ایران

دشمن فراوان، مسکین و سفّاک

گنج مغان است، گنجور جان بخش

بخشوده بر ما شوری طربناک

جام جم است این درج معانی

بگشای دامن، نی دارد امساک

بهتر ز گنجور، بحر معانی

هرگز ندیدست این تار شبّاک

کثرت شتابان زی شاه وحدت

شد چشم ما سیر از لطف لولاک

از نام و نامی ما برگذشیم

بر دل نشستیم، هم شاد و غمناک

ای خسرو جان، روی از در تو

هرگز نتابیم، حاشاک حاشاک

«دادند ما را چشمی که مگشا»

آتش میافکن در خار و خاشاک

با چشم بیدل ، غافل ز آتش

شد جان رسته، چون خار بی باک

شوق جلاها خاکسترم کرد

یک دیده گریان، یک دیده ضحاک

الف. رسته

۱۹ بهمن ۱۳۸۸

۸ فوریه ۲۰۱۰

* اولین مصرع از اولین غزل دیوان بیدل این چنین است: آیینه بر خاک زد صنع یکتا

**بیدل؛ همان غزل

علاوه بر سایت ارزشمند مستانه که چندین شرح صوتی و متنی از غزلیات حافظ از طریق آن در دسترس قرار گرفته، علاقمندان از طریق پادکستهای شرح مثنوی معنوی، رادیو مولانا و رادیو حافظ می‌توانند به برنامه‌های صوتی ضبط شده درباره این بزرگان دست پیدا کنند.

ضمناً یکی از علاقمندان به مولانا و کتاب مثنوی، یکی از نسخ معتبر این کتاب موسوم به مثنوی کلاله خاور را -به همراه چند اثر ادبی دیگر- با دقتی ستودنی و با تصحیح غلطهای املایی و اعرابگذاری از طریق سایتی موسوم به انوار هدایت دردسترس قرار داده است که به نوبه خود به کار علاقمندان خواهد آمد (احتمالاً توضیح این نکته ضروری است که این سایتها ارتباطی با گنجور ندارند و محض پیشنهاد دوستان به علاقمندان شعر و ادبیات فارسی معرفی می‌شوند).

آنچه در پی می‌آید مقاله‌ای است به قلم آقای سعید کریمی که با کسب اجازه از ایشان و با کمی ویرایش در تازه‌های گنجور بازنشر شده است. نویسنده، این مقاله را در تاریخ هشتم اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۶ در وبلاگ شخصی خودشان منتشر کرده‌اند. به گفته‌ی ایشان مقاله به مناسبت روز سعدی (اول اردیبهشت) تهیه و اول بار در جلسه‌ای به میزبانی انجمن ادبی دانشگاه بوعلی سینا ارائه شده بوده است.

پیش گفتار

با هر تعریفی به شعر نگاه کنیم، از مقوله‌ی زبان ناگزیریم. به قول ِ محمدرضا شفیعی کدکنی در سطور ِ آغازین ِ موسیقی شعر «شعر حادثه‌ایست که در زبان روی می‌دهد و در حقیقت گوینده‌ی شعر، با شعر ِ خود، عملی در زبان انجام می‌دهد».

کلام ِ سعدی (چه شعر و چه نثر) بی شک یکی از قلل ِ رفیع ِ زبان پارسی است که به کشف ِ ظرفیتهای ویژه‌ای در این زبان انجامیده است. همین که مهمترین نمونه‌ی سهل و ممتنع‌گویی در ادبیات پارسی، سعدی‌ست خود حکایت از تمایز ِ ویژه‌ی آثار ِ او از دیگران دارد. پیش از آغاز ِ بحث ِ اصلی ِ این گفتار لازم می‌دانم یادآور شوم به قدری سعدی در ادبیات ِ کلاسیک ِ پارسی جایگاه ِ ویژه ای دارد که به صرف ِ اینکه سعدی در نظم یا نثر به حرکتی در حیطه‌ی فرم یا نحو دست زده باشد، این حرکت می‌تواند مشروعیت یابد و اگر سعدی از حرکتی اکراه کرده باشد می‌توان گفت که آن حرکت در ادبیات ِ کلاسیک مشروعیت و مقبولیت نداشته است. برای اثبات ِ این مدعا (اگر آنرا همانند ِ نگارنده بدیهی نپنداریم!) البته که مجال ِ گسترده ای لازم است که خارج از حوصله‌ی این گفتار است.

برای درک ِ بهتر از تلقی ِ سعدی از شاعرانه گی می‌کوشم تا در این مجال با بضاعت ِ اندکی که دارم به بررسی ِ غزلی مشهور از او بپردازم، که هم او گوید:

ادامه مطلب را بخوانید »

یکی از دوستان گنجور، آقای مانی مانوی تصاویر صفحاتی را از یک دیوان حافظ برایم فرستاده‌اند که به گفته‌ی ایشان متعلق به سال ۸۹۰ هجری است. از دیدن این تصاویر ذوق زده شدم و بد ندیدم -با اجازه‌ی ایشان- این ذوق‌زدگی را با شما شریک شوم. ببینید:

با کلیک بر روی هر تصویر به صفحه‌ای هدایت می‌شوید که در آن با کلیک بر روی تصویر می‌توانید اندازه‌ی بزرگتر آن را مشاهده کنید. طرز نوشتن حروف «چ» و «گ» در این صفحات به نظرم جالب است.

غزلهایی که صورت کامل آنها در این تصاویر آمده اینها هستند: غزل شماره ۸۲ و غزل شماره ۹۱.