مشق شعر: نقل قول‌های شاعران از هم و شعرهای سرگردان

26 دسامبر 2023

پانزده سال قبل با استفاده از یک الگوریتم ساده (و به اصطلاح برنامه‌نویسان با کمک اعداد جادویی یافت شده بر اساس آزمایش و خطا) و با مقایسهٔ تک تک کلمات اشعار شاعران صفحات استقبال‌ها را برای حافظ، سعدی، خواجو، اوحدی، سلمان ساوجی، عبید زاکانی و بعدتر ابن حسام خوسفی ساختیم. هدف ساخت این صفحات در گام اول پاسخ به این پرسش کنجکاوانه بود که حافظ چقدر تحت تأثیر سعدی و چقدر تحت تأثیر خواجو و سلمان ساوجی بوده.

الگوریتم مشابه‌یابی گنجور

بعدها و با اضافه شدن قابلیت نمایش شعرهای هم آهنگ امکان فهرست کردن اشعاری که توأماً هم‌وزن و هم‌قافیه هستند زیر شعرها فراهم شد. با این حال این قابلیت برای ردگیری نقل‌قول‌های مستقیم و ارتباطاتی که با اصطلاحاتی مانند تضمین، اقتفا و استقبال بین اشعار شاعران توصیف می‌شود کافی نیست. چرا که در بسیاری موارد مصرع نقل قول شده از یک شاعر از مصرع‌های مقفای شعر اصلی نیست. برای نمونه مطابق تصویر زیر حافظ مصرعی از سعدی را نقل قول کرده اما این مصرع با مشابه‌یابی بر اساس قافیه پیدا نمی‌شود.

استقبال‌ها

در مواردی حتی نقل قول حتی هم‌وزن شعر منبع نیست. به عنوان نمونه حافظ در این بیت مصرعی از رودکی را که وزن کوتاه‌تری از شعر خودش دارد نقل قول کرده است:

بوی جوی مولیان آید همی

برای پوشش اینجور ارجاعات شاعران زیر شعرها «مشق شعر» را اضافه کرده‌ایم. شعرهایی که در آن شاعر به طور کامل مصرعی از شاعر دیگر را نقل کرده است.

علاوه بر آن از همین امکان برای درج نقل قول از شاعرانی که هنوز آثارشان در گنجور در دسترس نیست استفاده می‌کنیم.

نقل قول از شمس‌الدین محمد جوینی

استفادهٔ دیگری که از این قابلیت کرده‌ایم گوشزد کردن انتساب یک شعر به چند شاعر است.

ز گریه مردم چشمم

روی شعرهایی که به چند شاعر منتسبند نشانه‌ای برای مشخص کردن این سرگردانی گذاشته می‌شود.

منتسب به چند شاعر

صفحات قدیمی استقبال‌ها نیز به طور خودکار با اضافه شدن موارد کشف شدهٔ جدید به‌روزرسانی می‌شوند.

الگوریتم مشابه‌یابی نیز به کد جدید گنجور اضافه شده و امیدواریم به مرور اطلاعات نقل قول‌های شاعران و همینطور اشعار منتسب به شاعران متعدد تکمیل شود.


انتشار کتاب «گنجور، قدرت بی‌نهایت کوچک‌ها» نوشتهٔ مهدی سلیمانیه

19 دسامبر 2023

اول از زبان نویسنده بخوانید:

🔸️گنجور: قدرت بینهایت کوچک‌ها🔸️
(به بهانه انتشار کتاب تازه‌ام درباره سایت گنجور و بانی‌اش: حمیدرضا محمدی)
«خودت کدام کتابت را بیشتر دوست داری؟» گاهی این را می‌پرسند، و تا الان برایش جوابی نداشتم. اما الان جوابش را می‌دانم: همین کتاب تازه رسیده را: گنجور: قدرت بینهایت کوچک‌ها.
شاید چون گنجور را همه‌مان دیده‌ایم، اما نه به چشم معجزه‌ای اجتماعی. شاید برایمان سایت ادبی آشنایی بوده اما نمی‌دانستیم پشتش چه داستان عجیبی دارد. شاید برای آشنایی‌ام با بانی ِ در سایه مانده و متفاوتش: حمیدرضا محمدی. شاید هم چون اولین بار بود که کار پژوهشی را به زبان داستانی نوشتم. شاید هم چون حس می‌کنم در دوره احساس ناتوانی جمعیمان، در دورهٔ شکستها، روایت داستان گنجور، از قدرتمندی‌مان می‌گوید. از این که کنار هم چقدر قوی شدیم و چه معجزه‌ای ساختیم. شاید هم چون به بهانهٔ روایت داستان حمیدرضا، بانی گنجور، داستان خودمان، ما بچه‌های دهه شصت را روایت کردم. از مدرسه رفتن‌ها و کچلی‌ها، تا بمباران و سیاست و کنکور … روایت یک سخت‌جانی امیدوارانه و سازنده.
به هر حال کتاب گنجور بالاخره به بازار آمد.

پایان نقل قول.

آن وقتی که مهدی سلیمانیهٔ عزیز با ایدهٔ نوشتن کتابی در مورد گنجور با من تماس گرفت به او گفتم که به نظرم بهتر است وقتش را برای موضوع بهتر و مهم‌تری صرف بکند. این حرفها را چه در گروه‌های خودمانی و چه در برابر جمع‌های غریبه زده‌ام که گنجور بر روی زحمات دیگران بنا شده و اگر پیش از گنجور دیگرانی که برای دیجیتال کردن ادبیات فارسی سرمایه‌گذاری کردند نبودند گنجور دست کم به این شکلش وجود نمی‌داشت. بعد از شکل‌گیری گنجور هم کسان زیادی بودند که با آن که معلوم بود نام و زحمتشان در سایهٔ گنجور چندان به چشم نخواهد آمد و کارشان به نام گنجور و به کام من در میان انبوه کارهای دیگر همجنس کم‌فروغ خواهد ماند ایثارگرانه بی چشمداشت دیگری به گسترش و غنای آن کمک کردند (من خودم شخصاً هیچ‌گاه اینقدر بزرگوار نبوده‌ام که بخواهم به تناورتر شدن حاصل کاری که به نام دیگری تمام خواهد شد کمک کنم و از درک بزرگواری این عزیزان عاجزم). غیر از این، آن زمان به این فکر می‌کردم و می‌کنم (و این را به مهدی عزیز نگفتم) که اگر گنجور و به واسطهٔ آن من به سبب این کتاب زیر ذره‌بین قرار بگیریم شاید آسایشی را که هم‌اکنون دارم دیگر نداشته باشم و از این نظرگاه، استثنائاً بزرگواری کردم 😂 که گذاشتم او راجع به گنجور و من تحقیق کند و حرف بزند (جملهٔ آخر را تو را به خدا شوخی فرض کنید و به حساب تفرعنی و خودکس‌پنداریی که البته به آن مبتلا هستم نگذارید).

از جانب دیگر وقتی که به عنوان ناظر بیرونی به گنجور نگاه می‌کنم، از نگاه کسی که کاربر و مصرف‌کنندهٔ محصولات گنجور است می‌توانم اهمیت آن را فارغ از این که در اصل چه کسی پشت آن است درک کنم. خصوصاً که مهدی عزیز جامعه‌شناس است و دغدغه‌اش درک شکل‌گیری حرکت‌ها موجودیت‌های جامعه‌شناختی است. از این جهت، فکر می‌کنم خودم اگر بیرون گنجور و کاربر آن بودم دوست داشتم بیشتر در مورد آن و چگونگی شکل‌گیری آن بدانم. غیر از آن، این که شخصی با تألیفات چاپ شدهٔ متعدد و نام و پایهٔ علمی شناخته شده در حد دکتر مهدی سلیمانیه، بی هیچ چشمداشتی بخواهد در مورد تو ماه‌ها وقت بگذارد و بنویسد، نوشتنی که خودت هم می‌دانی کار بسیار سختی است، رشوه‌ای است که حتی اگر در ردهٔ ساده‌ترین و پاک‌ترین آدم‌های زمین قرار بگیری برای پذیرفتنش وسوسه می‌شوی چه برسد به من.

این شد که با مهدی همراه شدم و آنچه را که به ذهنم می‌آمد برایش در قالب روایت‌های خاطره‌گونه از زندگی خودم و از گنجور مطابق با طرحی که او دنبال می‌کرد تعریف کردم. در این تعریف کردن‌ها چندان حساب‌شده عمل نکردم، خیلی چیزهایی را که شاید باید می‌گفتم از قلم انداختم و شاید چیزهایی را که نباید می‌گفتم گفتم. نام‌های بسیاری بود که باید می‌آوردم و فراموش کردم و نام‌هایی هم بود که نباید می‌آوردم و فراموش می‌کردم که از هر دو گروه خواهشمندم به بزرگواری خودشان ناسپاسی من را ببخشند. با این حال بعد از خواندن نتیجهٔ کار نه از گفته‌ها شرمسارم و نه از نگفته‌ها احساس غبن می‌کنم. در روایت وقایع صادق بوده‌ام در حدی که مهدی بر اساس آن من را آدمی فروتن و متواضع و نقدپذیر یافته و البته تا آنجا که در متن کتاب چشم گردانده‌ام تلاش کرده از زهر صداقت من در بازگویی ماجراها کم کند.

مهدی عزیز هم البته از روایت‌های زندگینامه‌گونهٔ من یک نقل داستانی ساخته که با هماهنگی قبلی گاهی در آن تغییراتی از جنس خیال‌پردازی داده. این گسترش‌ها زیاد نیست (شاید در حد چند جمله در حد این که گفته باشد من کتابی را خوانده‌ام که نخوانده‌ام و مانند آن) و اگر چه در واقعیت اتفاق نیفتاده من در بازخوانی پیش‌نویس مهدی با توجه به هماهنگی قبلی نیاز ندیدم که خیلی در روایت او دخالت کنم. بخش داستانی کار مهدی را خواندنی و صمیمانه یافتم خصوصاً که به قول خودش قهرمان داستان دست کم در آغاز بیش از آن که من باشم پدرم بوده است. اگر چه من خودم را درآن به گونه‌ای الیور توییست قصه می‌یابم و می‌دانم که این نبوده و من به نسبت به یمن بزرگ‌منشی و بزرگواری پدرم، از قریب به اتفاق دیگر ایرانیان زندگی آسوده‌تر و مرفه‌تری داشته‌ام.

بخش اصلی کار مهدی هم تحلیل جامعه‌شناسانهٔ ماجرای گنجور به زبانی ساده و شیرین است در حدی که همچون منی که مطالعه‌ای در آن زمینه نداشته‌ام را سرگرم کرد و دوستش داشتم.

کتاب مهدی سلیمانیهٔ عزیز هم‌اکنون چاپ شده و در دسترس است. اگر دربارهٔ گنجور و پشت پرده‌های آن کنجکاوید آن را بخوانید.

علاقمندان در حال حاضر می‌توانند نسخهٔ دیجیتالی این کتاب را طاقچه و از این نشانی و نسخهٔ کاغذی را از فروشگاه اینترنتی ۳۰بوک و از این نشانی یا از ایران کتاب و از این نشانی یا از فروشگاه چهارسوق و از این نشانی و یا از فروشگاه ایده‌بوک و از این نشانی خریداری فرمایند.


جستجو (برجسته‌سازی) توکار در صفحات شعرها

14 دسامبر 2023

امکانات جستجوی توکار که در مرورگرهای رومیزی با میانبر Ctrl+F و در مرورگرهای همراه عمدتاً از طریق منو در دسترس قرار می‌گیرند هنوز بین خیلی از کاربران شناخته شده نیستند. همین پریروز یکی از کاربران گنجور با ایمیل در مورد این که چطور می‌تواند داخل یک صفحهٔ شعر دنبال کلمهٔ خاصی بگردد سؤال پرسیده بود.

در گنجور برای صفحات فهرست‌های شعرها امکان خوبی وجود دارد که می‌توان با آن مثلاً با وارد کردن شمارهٔ شعر جستجو و فیلتر کرد.

در فکر بودم که امکانی مشابه جستجوی داخلی مرورگرها در صفحات شعرها فراهم شود که با توجه به پیچیدگی‌هایی مثل حرکات (زیر و زبر و تنوین و تشدید) و … پیاده‌سازی آن راحت نبود. خوشبختانه به مدد چت چی پی تی کتابخانه‌ای را یافتم که برای همین کار ساخته شده (mark.js) و تا حد زیادی همان امکاناتی را که مرورگرها برای جستجوی توکار ارائه می‌کنند در اختیار می‌گذارد.

این امکان در قالب یک کادر متنی که با شروع تایپ در آن به بالای صفحات منتقل می‌شود در اختیار قرار می‌گیرد و قابلیتهایی چون نادیده گرفتن حرکات حروف، اعلام تعداد نتایج و امکان اسکرول به محل نتایج را فراهم می‌کند. دامنهٔ جستجو نیز محدود به متن شعر یا نثر اصلی است و در میان سایر بخش‌های صفحه نمی‌گردد.

کادر جستجو در متن
جستجوی توکار در متن گنجور
نادیده گرفتن حرکات در متن

جداسازی شرح‌های صوتی از روخوانی‌ها

13 دسامبر 2023

اخیراً و با اجازهٔ خود استاد، شرح‌های صوتی دکتر محمدرضا ضیاء برای حافظ در گنجور در دسترس قرار گرفته است. از آنجا که جنس شرح‌های صوتی با خوانش‌های متداول گنجور که عموماً روخوانی هستند متفاوت است تصمیم گرفتیم شرح‌های صوتی را از روخوانی‌ها جدا کنیم تا کسانی که به طور ویژه به دنبال معنی و تفسیر صوتی اشعار هستند راحت‌تر آنها را پیدا کنند و گروهی از مخاطبین گنجور که عادت به شنیدن متوالی روخوانی‌های مختلف یک شعر دارند شرح صوتی در میانهٔ خوانش‌ها روال و جنس خوانش‌ها را برایشان تغییر ندهد.

شرح صوتی

در پیشخان خوانشگران گنجور نیز گزینه‌ای برای تعیین این که یک خوانش شرح صوتی است افزوده شده است (اگر خوانشگران محترم چنین گزینه‌ای را مشاهده نمی‌کنند می‌بایست در مرورگرشان Ctrl+F5 بزنند).

ارسال شرح صوتی

محدودیتی که پیشتر برای تعداد خوانش‌های یک شعر اضافه شده بود برای شرح‌های صوتی به صورت جداگانه محاسبه می‌شود، یعنی یک شعر می‌تواند مثلاً بیشتر از ده خوانش از نوع روخوانی داشته باشد ولی شرح صوتی جدید تا سقف تعیین شده به آن اضافه می‌شود.

همین امکان به گنجور رومیزی نسخهٔ ۲.۹۹ نیز اضافه شده است.

ارسال شرح صوتی با گنجور رومیزی


آمار اوزان، زبان‌ها و قالب‌های شعری به تفکیک بخش

10 دسامبر 2023

پیشتر آمار اشعار گنجور به صورت کلی (در این صفحه) و به تفکیک سخنوران (ذیل هر سخنور) در دسترس بود و اگر مثلاً شما می‌خواستید بدانید که چند بیت شعر از اشعار گلستان سعدی در گنجور با وزن رباعی برچسب خورده است راهی برای پیدا کردن پاسخ این سؤال وجود نداشت.

هم‌اکنون پایین صفحات فهرست‌های تمامی بخش‌ها یک دکمهٔ «آمار» اضافه شده که این آمارها را برای همان بخش در اختیار می‌گذارد.

آمار گلستان سعدی

علاوه بر آن پیشتر در گنجور اطلاعات قالب‌های شعری وجود نداشته‌اند. با تحلیل ساختار اشعار و کمک گرفتن از عناوین بخش‌ها شعرها با اطلاعات اولیه‌ای راجع به قالب‌های شعری برچسب‌گذاری شده‌اند. هر چند این داده‌ها احتمالاً پر اشکال است و نیاز به بازنگری و بهبود دستی توسط کاربران گنجور دارد (امکان تعیین قالب شعری در ویرایشگر قطعه وجود دارد) اما به قول معروف از «هیچّی» بهتر است. این اطلاعات نیز در بخش‌های آماری به صورت جمع‌بندی شده (با لینک‌های قابل جستجو و پویا) در دسترس است.


شمار نویسه‌ها در بخش اطلاعات بیت و محاسبه‌گر ابجد

6 دسامبر 2023

به اطلاعاتی که با لمس یا کلیک شمارهٔ بیت‌ها نمایش داده می‌شود «شمار نویسه‌ها» نیز افزوده شده، که ضمن نمایش تعداد حروف هر مصرع به ترتیب نزولی، با لمس یا کلیک هر حرف آن را در مصرع مد نظر رنگی می‌کند. در غیاب اطلاعات آوایی، احتمالاً این ابزار می‌تواند تحقیق در مورد واج‌آرایی و تکرار واج‌ها در اشعار را آسان‌تر کند.

شمار نویسه‌ها

این امکان به محاسبه‌گر ابجد گنجور نیز افزوده شده تا انجام این محاسبات برای متون دلخواه خارج از گنجور نیز امکان‌پذیر باشد.

شمار نویسه‌ها در محاسبه‌گر ابجد گنجور

از دسترس خارج شدن شبانهٔ گنجور (نگران نباشید، مشکل مهمی نیست)

30 نوامبر 2023

در موارد معدودی طی سالهای اخیر گنجور یا وب‌سرویس آن به صورت پیش‌بینی نشده از دسترس خارج می‌شود. علت این موضوع عموماً توقف سایت در IIS است که هنوز ریشهٔ آن را پیدا نکرده‌ام (گنجور در حال حاضر روی ویندوز سرور ۲۰۱۹ و روی بستر ASP.NET نسخهٔ ۸ با SQL Server 2019 اجرا می‌شود).

مدت طولانیی از آخرین باری که چنین اتفاقی افتاده می‌گذرد تا این که دیشب دوباره اتفاق افتاده بود (ارتقا به دات نت ۸ اخیراً انجام شده). متأسفانه اگر این اتفاق شب‌هنگام بیفتد سایت در طول شب از دسترس خارج می‌شود تا صبح که متوجه مشکل بشوم و مشکل را حل کنم).

دوستان فنی آشنا به IIS اگر راه حل کلی و لینکی برای ریشه‌یابی مشکل دارند یا راه حلی برای راه‌اندازی مجدد خودکار سایت در صورت وقوع چنین رویدادی دارند لطفاً راهنمایی بفرمایند بلکه مشکل به طور اساسی حل شود یا از شدت آن کاسته شود. با سپاس.

تصاویری از تنظیمات IIS و سایت را برای دوستان فنی‌تر پیوست می‌کنم.

سورس گنجور هم که در این نشانی در دسترس است.

ویندوز گنجور
تنظیمات IIS APP Pool گنجور
web.config گنجور
پروسه‌های روی سرور
میزان استفادهٔ شبکه
آمار روز گنجور
تعداد مشاهدهٔ صفحات گنجور

معرفی گنجور توسط استاد محمود فتوحی رودمعجنی

24 نوامبر 2023

استاد بزرگوار محمود فتوحی رودمَعجَنی در نوشته‌ای در تلگرام دربارهٔ گنجور سخن گفته‌اند و ضمن برشمردن قابلیتها و امکانات گنجور پیشنهادهای خودشان را دربارهٔ آن مطرح کرده‌اند. به لحاظ آن که این نوشتهٔ استاد به شدت باعث افتخار گنجور است آن را در اینجا بازنشر می‌کنیم (در مورد پیشنهاد استاد بزرگوار، در امکانات آتی گنجور اگر فرصت و امکانش فراهم شود پیاده‌سازی امکان جمع‌سپاری تایپ متون با استفاده از تصاویر نسخه‌های چاپی قرار دارد. با توجه به این که این فرایند نیاز به نظارت و بازبینی و در نهایت تصمیم‌گیری راجع به نهایی شدن کار دارد و احتمالاً بتوان با ابزارهای تبدیل تصویر به متن (نرم‌افزار بازمتن tesseract از شرکت گوگل که از زبان فارسی هم به خوبی پشتیبانی می‌کند) به شتابدهی آن کمک کرد در مجموع پروژه‌ای با پیچیدگی بالاست و پیاده‌سازی آن در آینده کوتاه‌مدت امکانپذیر نیست. در صورت پیاده‌سازی نرم‌افزاری این قابلیت، برای نظارت بر پروژه‌های دیجیتالی‌سازی هر کتاب می‌توان از توان کارشناسی داوطلبان بخشهای دانشگاهی دانشکده‌های ادبیات استفاده کرد.).

تارنمای ادبی گنجور، از یک سرگرمی شخصی به سوی کتابخانۀ دیجیتال ملی

پایگاه ادبی گنجور در حال حاضر غنی‌ترین تارنمای میراث ادب پارسی است که تا روز یازدهم آبان ۱۴۰۲ مجموعاً ۱،۴۰۴،۸۷۷ بیت را از ۱۹۲ سخنور در هفت زبان ایرانی در دسترس کاربران می‌گذارد.
دسترسی روان و آسانِ کاربران به این پایگاه (از جستجو، ذخیره‌سازی، ویرایش، شرح و حاشیه‌نویسی، تا صداگذاری و بارگذاری تصاویر و مشارکت مالی) زمینۀ کاوش در میراث ادب پارسی و گفتگوی خوانندگان با یکدیگر را به سادگی فراهم آورده است.
این پایگاه از یک سرگرمی شخصی با انگیزهٔ علاقه به آثار ادب پارسی پدید آمده و طی شانزده سال گسترش یافته است. گنجور وابسته به هیچ سازمان خصوصی یا دولتی نیست. تاکنون نیز هیچ گونه فعالیت تجاری اعم از فروش برنامه و داده‌ یا کتاب و تبلیغات نداشته بلکه محتوا و کدهای آن به رایگان در دسترس همگان بوده است.

برخی امکانات این تارنمای آزاد از این قرار است:

✅ جستجوی واژگان و ترکیبات
امکان خواندن آثار ادبی پارسی و جستجو در یک اثر، آثار یک نویسنده، یا همۀ شاعران در حجمی نزدیک به یک و نیم میلیون بیت شعر پارسی.
صفحۀ نخست تارنما بر اساس میزان مطالعه و جستجو، پرمخاطب‌ترین سخنوران ایرانی را به ما می‌شناساند.

✅ حاشیه‌نویسی کاربران
کاربران گنجور از شانزده سال پیش نزدیک به یکصد هزار یادداشت در حاشیه اشعار دیوانها و صفحات متون نوشته‌اند. این یادداشتها تصویر روشنی از دانش ادبی و توانش زبانی خوانندگان شعر پارسی به دست می‌دهد. همۀ حاشیه‌های یک کاربر در یک جا نمایش داده می‌شود و می‌توان از رویکرد و شکل مواجهۀ او با متن آگاه شد.

✅ لغتنامۀ برخط
با انتخاب واژه‌ یا بخشی از متن، چهار گزینۀ لغتنامهٔ دهخدا، محاسبه معادل ابجد؛ عین عبارت در قرآن و وزن عروضی مصرعهای منتخب، فعال می‌شود.

✅ مشابه‌یابی
به کاربر کمک می‌کند تا وزن یا قافیهٔ همانند با بیت مورد نظرش را از کل آثار ادبی استخراج کند.

✅ حسابگر ابجد:
بر اساس حساب ابجد، حروف کلمه را به عدد تبدیل می‌کند.

✅ نمایهٔ موسیقی:
تا روز ۲۹م آبان ۱۴۰۲ تعداد ۳۳۱۲ قطعهٔ آواز و تصنیف موسیقی از ۲۵۹ هنرمند برای ۱۶۰۱ شعر بارگذاری و تأیید شده است. در این بخش محمدرضا شجریان با ۶۹۸ قطعه بیشترین سهم را در اجرای موسیقایی شعر فارسی دارد.

✅ آوای گنجور
در این بخش حدود ۱۸۶۷۹ پوشۀ صوتی با صدای کاربران در دسترس است. این پوشه‌ها که شامل دکلمه، شرح و تفسیر متن است قابلیت بارگیری (دانلود) نیز دارد.
با رای و امتیاز کاربران، اجراها بطور خودکار رتبه‌بندی می‌شود و اجرای بهتر در ردۀ بالاتر قرار می‌گیرد.

✅ پیشخوان کاربر
فعالیتهای هر کاربر در بخش پیشخوان شخصی وی دسته‌بندی و نمایش داده می‌شود:
حاشیه‌های من|نشان‌شده‌های من|اعلان‌‌های من| خوانش‌های نشان شده|ادامهٔ مطالعه | آهنگ‌های پیشنهادی من | ویرایش‌‌های من| ویرایش‌‌های من

✅ نقشهٔ خاستگاه سخنوران
روی نقشۀ جهانی گوگل زادگاه یا زیستگاه شاعران و نویسندگان هر سده را جداگانه نشان می‌دهد.

✅ کمک مالی:
نام نزدیک به پانصد نفر کمک‌دهنده به گنجور و شیوۀ هزینۀ مبالغ دریافتی در صفحه کمک مالی درج شده است.

‼️کاستی گنجور
گنجور با تمام این کیفیات و امکانات گرچه در امر پژوهش دستیار بسیار سریع و مفیدی است اما متنهای موجود در آن هنوز نمی‌تواند قابل ارجاع و مطمئن باشد.
نخست این که به دلیل قانون کپی رایت و حقوق مصححّان امکان بارگذاری چاپهای معتبر آثار ادبی در این پایگاه وجود ندارد.
دیگر این که شمارۀ صفحات یا ترتیب اجزا و ساختار متن (بویژه در متون منثور) مشخص نیست.
و سه دیگر این که خطاهای تایپی و افتادگیهایی در متن وجود دارد که البته روز به روز با ویرایش کاربران از میزان آنها کاسته می‌شود.
اما این کمبود در بخش شاعران نامدار تا حدودی رفع می‌شود. آنجا که عکس صفحات دستنویسهای معتبر کهن در ذیل هر بخش از دیوان آمده بر اعتبار آن بخش می‌افزاید.
باری، وجود چنین مجموعه‌ای، دسترسی پارسی‌خوانان را به ادبیات ملی در سراسر جهان آسان ساخته است و نشان داده که یک شخص واحد هم می‌تواند با دانش امروزی و پایداری در کار، طرح سترگ ملی برای همۀ ایرانیان به ارمغان بیاورد.

✅ پیشنهاد
دپارتمانهای آموزشی- پژوهشی ادبیات پارسی می‌توانند در تأمین متنهای بیشتر و ویرایش اطلاعات پایگاه مشارکت ورزند. اگر هر یک از استادان با همکاری دانشجویانش در یک کلاس متنی را تایپ و ویرایش کنند و نسخۀ الکترونیک آن را در اختیار گنجور قرار دهند بر غنا و اعتبار مجموعه خواهند افزود. آنگاه این تارنما، پیوندی گسترده و پایدار میان مردم و میراث ملی ادبی استوار خواهد ساخت. البته نمی‌دانم گردانندۀ گرامی گنجور برای این همکاری چقدر آمادگی دارند؟

با آرزوی گسترش و ارتقاء بیشتر و بیشتر تارنمای گنجور


پشتیبانی از حالت شب (تیره) در گنجور

6 اکتبر 2023

دو تن از دوستان مشکلاتی را با رابط کاربری گنجور وقتی که حالت تیرهٔ مرورگرها فعال است گزارش کرده بودند.

برای رفع اساسی مشکل بر اساس کار خوبی که پیشتر آقای رضا سامانی انجام داده بودند پشتیبانی از حالت تیره بدون نیاز به افزونه به گنجور اضافه شد.

برای فعالسازی کافی است تنظیمات مرورگر روی نمایش سایت‌ها در حالت تیره باشد.

گنجور در حالت تیر

به‌روزرسانی: امکان تغییر پوسته بدون توجه به تنظیمات مرورگر نیز در پایین صفحات گنجور (نماد خورشید/ماه) اضافه شد.

تغییر پوستهٔ گنجور

پاسخی یکباره برای اباطیل

3 اکتبر 2023

در فضای مجازی و حتی خود گنجور بارها و بارها دیده‌ام و خوانده‌ام که گنجور را متهم به دست بردن در متون می‌کنند. بعضاً تلاش کرده‌ام با این دست مدعیان وارد مکالمه شوم. اما غیر از این که این دوستان فاقد پیش‌زمینه‌های مطالعاتی لازم (مؤدبانه سعی کردم بگویم، منظورم سواد است) برای اقناع شدن هستند از لحاظ ذهنی نیز آمادگی پذیرش این که درست نمی‌گویند را ندارند و از پیش راجع به موضع و عقیده‌شان تصمیم گرفته‌اند (جملهٔ پایانی گفتگوی مفصلم با یکی از اهالی این حلقه پس از ارائهٔ براهین و دلایل و مستندات و پس از آن که راهی برای نقض سخنان من پیدا نکرده این است که «من که قانع نشدم!»). این است که اخیراً تلاش می‌کنم آنها را بیشتر نادیده بگیرم. خصوصاً که عقیده دارم بسیاری از آنها در سنین نوجوانی هستند، به مرور متوجه اصل داستان خواهند شد و نه نیازی دارند و نه می‌خواهند که «من» (منی که از لحاظ سواد ادبیاتی چند پله‌ای بیشتر با آنها فاصله ندارم) برایشان وقت بگذارم (بعضی از آنها هم پاسخ من را به ادعاهایشان یا ندیده‌اند یا نادیده گرفته‌اند).

در این میان البته عده‌ای هستند که در نشر اتهامات و اباطیل خود در این زمینه به نوعی خلاقیت به خرج می‌دهند و رسماً و عملاً شیطنت و شرارت می‌کنند! مثلاً چند وقت پیش دوستی شاکیانه برای من تصویری از نوشته‌ای در شبکه‌های اجتماعی فرستاد و گفت که از گنجور انتظار این را نداشته. نوشته چه می‌گفت؟ چیزی در این مایه‌ها که به دستور مقامات جمهوری اسلامی فلان شعر از پروین اعتصامی از گنجور حذف شده است! می‌بینید سطح شیطنت و شرارت را؟! طوری خبر می‌دهد که انگار خودش ابلاغیهٔ کتبی مقامات را مبنی بر حذف آن شعر دیده است.

حالا اصل ماجرا چیست؟ آن شعر هیچگاه در گنجور نبوده. نه تنها در گنجور که در هیچ چاپی از دیوان پروین اعتصامی هم نبوده و نیست (احتمالاً باید تبصره‌ای قائل شوم برای کتابهای چاپی احتمالی که بر اساس محتوا و دلنوشته‌های اینترنتی ساخته می‌شوند که خوب تاریخ چاپ آنها و نوع و جنس محتوایشان برای اهل تمیز قابل تشخیص است). اصلاً آن شعر از پروین نبوده و یک نفر روی اینترنت احتمالاً به دلیل شباهت‌هایی که با بعضی شعرهای انتقادی پروین داشته تصمیم گرفته که این شعر باید مال پروین باشد و در نوشته‌ای در اینترنت آن را به نام او آورده. مخبر ما چون در گنجور شعر را پیدا نکرده و از معتقدان مذهب توطئه و نوادگان دایی‌جان معروف هستند به این نتیجه رسیده که شعر به دلایل سیاسی از گنجور حذف شده و چون خبر داشتن از وقایع خیالی پشت پرده او را در چشم دنبال‌کنندگانش بزرگتر جلوه می‌داده تصمیم گرفته که این خبر را با پیاز داغ افزودهٔ دستور مقامات به حامیان و رهروانش عرضه کند.

از جهت دیگر هم، خوشبختانه البته آن مقاماتی که قرار بوده آن دستور را بدهند تا به حال عموماً از وجود پدیده‌ای به نام گنجور چندان اطلاعی نداشته‌اند یا پدرانه و خیرخواهانه آن را نادیده گرفته‌اند، که حالا بخواهند به این شکل به آن دستور و ابلاغیه بدهند و البته من یکی از عوامل سرپا ماندن گنجور را همین می‌دانم (مرا به خیر تو امید نیست …). خدا خیرشان بدهد!

پیش از آن شخص دیگری در فضای مجازی خبر داده که گنجور اشعار شاعر شهیر شهریار را حذف کرده، متن شعری را که در گنجور نیست آورده و برای آن که خبرش را باورپذیر کند تصویری از شعر دیگری از شهریار را که در گنجور بوده و هست ضمیمه کرده، طوری که مخاطبش فکر می‌کند او تصویری از شعر حذف شده از شهریار را گذاشته است (این اگر اسمش بدجنسی و کلاهبرداری و شرارت و شیطنت نیست پس چیست؟). پیروان دغدغه‌مند و خوش‌باور که هیچکدام حال آن را ندارند که بروند ببینند آیا آن شعر در عکس واقعاً سرجایش هست یا نه، همان ملت همیشه حاضر در صحنه‌ای هستند که بر سر بساط خالی کردن عصبانیت و عقده‌های جمع شده حاضر می‌شوند تا دسته‌جمعی و به نوبت مشتهای محکمشان را بر دهان بدخواهان شاعر بزرگ آذربایجان بکوبند!

حالا اصل ماجرا چیست؟ آن شعر (شعر در متن و نه شعر در عکس) هم در گنجور نبوده، نه این بار به خاطر آن که از شهریار نیست که هست. بلکه به خاطر آن که از ابتدا از شهریار گزیده‌ای از اشعار شهریار و نه همهٔ آنها در گنجور در دسترس بوده (بر این گزیده بودن در عنوان بخش گزیدهٔ غزلیات شهریار و حتی نشانی اینترنتی آن تأکیده شده بوده) و شعری که دوست شیطان ما دنبالش می‌گشته جزء آن شعرهایی بوده که از اول در گنجور نبوده و این جویندهٔ سروده‌های شهریار چون آن را در گنجور نیافته تعبیر به حذف کرده یا نمی‌دانم تصور کرده به نوعی با متهم و حمله کردن می‌تواند باعث شود شعرهای دیگر شهریار هم در گنجور در دسترس قرار بگیرد (من خودم هم همچنان که مشخص است از درک انگیزه‌های این دوستان عاجز می‌شوم و نظریه‌هایی که ارائه می‌کنم می‌توانند دور از واقعیت باشد کما این که در این مورد به این نتیجه رسیدم که بسیاری از این دوستان برداشتشان از واژهٔ حذف این نیست که می‌بایست چیزی باشد و بعداً حذف بشود بلکه آن است که این که چیزی از اول اگر نبوده خوب، حذف شده).

برای آن دسته از دوستان که به حق دوست دارند به ادعاهای من در مورد حذف نشدن اشعار از گنجور به چشم تردید نگاه کنند ولی توانایی و سواد فنی کافی را دارند آرشیو اینترنت منبع خوبی برای تحقیق راجع به این قضیه است.

در کنار اینها دستهٔ بزرگتری هم هستند که من خودم هم حتی با آنها همذات‌پنداری می‌کنم. داستان اینجاست که ما همگی بندهٔ عادت و غلام رایحهٔ خوشبوی آشنایی هستیم. آشنایی و علاقهٔ ما به ادبیات فارسی نیز بیشتر ریشه در شنیده‌های شفاهیمان از پدر و مادر و پدربزرگ و مادربزرگ و معلم و پیر و مرادمان دارد و ابیات معروف شاعران بزرگ فارسی‌زبان را از زبان همین‌ها شنیده‌ایم. اما وقتی همان شعرها را می‌جوییم در گنجور آنها را به شکل دیگری می‌یابیم. شکلی که معمولاً به نظر ناآشنا، حتی زشت و ناخوشایند و البته نادرست می‌آید. آشنایی‌زدایی گنجور ما را عصبانی می‌کند و وقتی به دنبال دلیل می‌گردیم باز به همان خانهٔ اول برمی‌گردیم که کسی (گنجور؟) آن را عوض کرده، عوض که نه تحریف (در اینجا لازم است یادآوری کنم که گنجور غلط تایپی و املایی زیاد دارد و موضوع بحث من اینجا آن دسته از تفاوت‌هایی است که از این جنس نیست).

آیا از خودمان می‌پرسیم که چرا گنجور باید چنین کاری بکند؟ آیا به فرض اگر مثل همه‌جا اینجا هم پای حکومت و مذهب در میان باشد این که به جای «یار» نوشته باشد «دوست» از این که شعر پیامی ضدحکومتی یا ضدمذهبی را برساند جلوگیری می‌کرده؟ من گاهی فکر می‌کنم چون این دوستان از لفظ «تحریف» استفاده می‌کنند این ایده را دارند که همچنان که عوض کردن لفظ قرآن بدون منطق خاصی فقط به قصد تحریف می‌تواند انجام شود، عوض کردن لفظ اشعار هم منطق نمی‌خواهد. چنان که انگار پیشتر کسی ادعا کرده که متن اشعار هم به قدرت خدا بی‌تغییر خواهد ماند و حالا یک از خدا بی‌خبری قصد نقض وعدهٔ الهی را دارد!

من پیشتر تلاش کرده‌ام در قالب پاسخ به این پرسش در گنجور این قضیه را توضیح بدهم و باز کنم و کسانی را که این برایشان سؤال است به همان نوشته ارجاع می‌دهم.

پرسش‌های متداول گنجور

این مسائل و سؤالات برای ما که مردمی همیشه مشکوک به توطئه هستیم پیش می‌آید و احتمالاً طبیعی است.

القصه، خواستم یک بار جایی توضیح داده باشم که علت آن که تلاش نمی‌کنم با این اتهامات به طور جدی به مجادله برخیزم چیست و مطلبی نوشته باشم که نوشتنش گواهی باشد بر آن که حرف نزدنم راجع به آن اتهامات دلیل و سند درستی و تأیید آنها نیست. هر چند این احتمال را می‌دهم که اتفاقاً همین نوشته جاذب این دست اتهامات و نوشته‌جات بی‌اساس باشد و کسانی از نظرات آن برای تکرار همانها استفاده کنند.

اگر از زبان متن بوی تفرعن و همیشه‌خودحق‌به‌جانب‌پنداری به مشام می‌رسد بر نویسنده‌اش ببخشایید و آن را نادیده بگیرید.

شاد و پیروز باشید!