اضافه شدن دسته‌بندی قدیم غزلیات سعدی

در کلیات سعدی به تصحیح شادروان محمدعلی فروغی اکثر غزلیات سعدی در یک بخش گردآوری شده‌اند (و تعداد کمی از آنها در بخش مواعظ در دسترسند). این نحوهٔ دسته‌بندی دسترسی به غزلیات را بر اساس حروف قافیه در نسخه‌های چاپی آسان کرده است. روشی که از گذشته متداول بوده است و اتفاقاً علی بن محمد بیستون جمع‌آورندهٔ کلیات نیز به آن اشاره کرده است:

فی‌الجمله در اثنای سماع قوّال از غزلهای مولانا شیخ الشیوخ فی عهده قدوةُ المحققین و زبدة العاشقین، افصح المتکّلمین و مفخر السالکین، شرف الملّة و الحق و الدّین، مصلح الاسلام و المسلمین شیخ سعدی شیرازی قدس سره این بیت برخواند که «نظر خدای بینان ز سر هوا نباشد» چهار بیت این غزل بر خواند و به غزلی دیگر رفت. یکی از حاضران مجلس بعد از آنکه سماع به آخر رسید تمامی این غزل را از قوال طلب نمود یاد نداشت. از این خاکی التماس نمود که نسخۀ دیوان شیخ رحمة الله تعالی شما را هست اگر تمامی این غزل طلب داری می باشد. بنده بر حسب اشارت ایشان روز دیگر در مجموع « طیّبات » و « بدایع » و « خواتیم » و « غزلیات قدیم » نظر کردم و بر همه بگذشتم چند نوبت مکرر تا عاقبت بدان رسیدم.

در اثنای آن طلب یکی از دوستان تشریف حضور ارزانی فرمود. چون بنده را بدان شغل مشغول دید پرسید که غرض از این مطالعه چیست. صورت حال به خدمتش گفتم. فرمود که اگر دیوان شیخ را فهرستی بودی در طلب این همه زحمت نبودی و سهولتی داشتی. جمعی عزیزان نیز حاضر بودند و همه بر این اتّفاق کردند و گفتند تو را این سعی از برای ما می‌باید کرد و فهرستی بر آن می‌باید نهاد. بنده را این معنی در خاطر بنشست و بدان مشغول شدم و مجموع غزلها در این نسخه از گفته های شیخ رحمة الله علیه از «قصاید» و «طیبات» و «بدایع» و «غزلیات قدیم» جمع کرد، و بر حرف اول هر غزل بر طریق تهجی بنهاد، و در شهور سنهٔ ست و عشرین و سبعمائه هجری به اتمام رسانید. بعد از هشت سال که از این تاریخ بگذشت و چند نسخه بدین نمط بیرون شد، روزی با جمعی عزیزان در گوشه ای نشسته بودیم شخصی رقعه ای نوشته بود و این یک بیت به ضرب المثل پیوسته

من در وفای عهد چنان کند نیستم – کز دامن تو دست بدارم به تیغ تیز

یاران التماس باقی این غزل کردند. دیوان را طلب داشتم و بعد از جستن بسیار نیافتم، سبب آن بود که فهرست بر حروف اول از مطلع هر غزل نهاده بود و این یک بیت از میانه غزل بود. یکی از دوستان گفت که اگر این فهرست که به حرف اول غزلهاست به حرف آخر بودی آسانتر به آن دانستنی رسیدن اگر سعی کنی و بر حروف آخر هم بر طریق تهجی فهرستی بنهی تو را یادگاری باشد و یاران را منّتی تمام. بر ایجاب ملتمس ایشان مدتی سعی نمودم و بر حرف آخر هم از هر غزل به طریق حروف تهجی فهرستی نهادم و در آخر رجب سنة اربع و ثلاثین و سبعمائه به اتمام رسید تا خواننده را از آن حظّی وافر باشد و این بنده را به دعای خیر مدد فرمایند. باشد که از روح مبارک شیخ قدس سره همگنان را فیضی رسد.

مقدمهٔ بیستون

اما زمانی که بخواهید در نسخه‌های خطی کلیات سعدی در گنجینهٔ گنجور آنها را پیدا کنید به لحاظ وجود دسته‌بندی دیگری که باز در مقدمهٔ بیستون به آن اشاره شده (طیبات، بدایع، خواتیم، غزلیات قدیم و ملمعات) در این نسخه‌ها کار مشکلی در پیش خواهید داشت. از این جهت به کادر حاشیهٔ غزلیات سعدی اطلاعات دسته‌بندی آنها نیز اضافه شده که با کلیک روی آن می‌توانید کل غزلیات آن بخش را ببینید.

غزلی از خواتیم

متأسفانه ترتیب غزلیات هر بخش در نسخه‌های مختلف کلیات یکسان نیست. در حال حاضر ترتیب غزلیات هر بخش با استفاده از این نسخهٔ خطیِ فهرست‌گذاری شده تعیین شده و غزلیاتی که در این نسخه وجود ندارند در انتهای فهرست دیده می‌شوند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.