بایگانی برای دسته بندی 'گنجور'

تغییرات دیوان خواجوی کرمانی

جمعه، ژوئن 24th، 2022

پیش از این در گنجور از خواجوی کرمانی -غیر از منظومهٔ سام‌نامه که در انتساب آن به خواجو تردید وجود دارد و آن را مشتق از «همای و همایون» خواجو با تغییرات و افزوده‌های فراوان می‌دانند- مجموعهٔ غزلیات او را مشتمل بر ۹۳۲ غزل (۸,۸۴۹ بیت) در دسترس داشتیم که شامل تقریباً تمامی غزلیات او در دیوان چاپی به همراه گزیده‌ای از دو قصیدهٔ ابتدایی دیوان صنایع الکمال او می‌شد.

با در دسترس قرار گرفتن منبعی جدید (وبگاه chekameh.net که به همت مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان در دسترس قرار گرفته بود و متأسفانه چند ماهی است از دسترس خارج شده) که در آن دیوان خواجو مطابق سازماندهی اصیل آن (در قالب دو دیوان «صنایع الکمال» و «بدایع الجمال») و طبق تصحیح شادروان احمد سهیلی خوانساری در اختیار علاقمندان گذاشته شده بود و دربردارندهٔ ۵,۶۰۹ بیت بیشتر از نسخهٔ پیشین گنجور بود (مجموعاً ۱۴,۴۵۸ بیت) این نسخه، جایگزین نسخهٔ قدیمی شد.

دیوان خواجو

نشانی‌های قدیمی دیوان خواجو به نشانی‌های جدید راهبری می‌شوند و اَبَرداده‌های افزوده شدهٔ پیشین مثل آهنگهای مرتبط، اوزان عروضی، حاشیه‌ها، خوانش‌ها و … به شعرهای متناظر شعرهای قدیمی انتقال داده شده‌اند.

متأسفانه حاصل زحمت دوستانی که متن قدیمی را تصحیح کرده یا بهبود داده بودند قابل انتقال نبود و ضمن عذرخواهی از این عزیزان این قسمت از اطلاعات از دست رفته است.

علاوه بر آن متن چاپی سهیلی خوانساری به طور کامل بر اساس دیوان خواجوی گنجور فهرست‌گذاری است و از آن به عنوان منبع کاغذی جهت تطبیق ویرایش‌های پیشنهادی استفاده می‌شود.

تصویر دیوان خواجو به تصحیح سهیلی خوانساری

نسخه‌های قابل دریافت برای گنجور رومیزی و برنامه‌های سازگار و همچنین کتابخانهٔ گنجور نیز جایگزین شده است.

نکتهٔ مهم: اگر دوستان علاقمند به خوانش اشعار خواجو هستند می‌بایست حتماً روی نسخهٔ جدید این کار را انجام دهند (با «دریافت مجموعه‌ها» در گنجور رومیزی اشعار خواجو را مجدداً دریافت کنند).

منابع کاغذی خمسهٔ نظامی و کلیات دیوان شمس، و قطعه‌بندی و وزن‌یابی اشعار گلستان

جمعه، ژوئن 10th، 2022

با توجه به آن که دوستان پیشنهادهای ویرایشی زیادی برای پنج گنج نظامی و همینطور اشعار مولانا در دیوان شمس ارائه می‌کنند و لازم بود متن کاغذی منبع این اشعار در دسترس قرار بگیرد، منابع کاغذی آثار مذکور به ترتیب برای خمسه بر اساس تصحیح حسن وحید دستگردی و برای کلیات دیوان شمس بر اساس تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر اضافه شده و کتابهای چاپی یاد شده بر اساس متن گنجور فهرست‌گذاری شده‌اند. نسخهٔ اسکن شده از چاپ مذکور افتادگی‌های قابل توجهی داشت که با استفاده از چاپ دیگری بر اساس همان نسخه تصاویر افتادگی‌ها به انتهای نسخهٔ گنجینهٔ گنجور اضافه شد و آن موارد نیز فهرست‌گذاری شدند.

جاافتادگی‌ها و اسکن نشده‌ها

البته متن رباعیات دیوان شمس مطابق تصحیح فروزانفر نیست و ترتیب و مفاد آن مطابق چاپ دیگری (احتمالاً بر اساس چاپ‌های سنگی منتشر شده در هندوستان) می‌باشد. برای این قسمت از چاپ دیگری از دیوان شمس استفاده شده است. این چاپ در قسمت غزلیات تا غزل ۳۱۰۶ با تصحیح فروزانفر همخوانی دارد، اما استاد از غزل ۳۱۰۷ به بعد رویهٔ متفاوتی با این چاپ در پیش گرفته و بسیاری از غزلیات منتسب به مولانا را که اتفاقاً بعضی از آنها بسیار هم مشهورند از آن او ندانسته و آنها را حذف کرده است. البته متن چاپ متفاوت یاد شده نیز پیشتر به اشتباه و به ظن مطابقت آن با تصحیح فروزانفر بر اساس گنجور فهرست‌گذاری شده بود. نظر به اهمیت این اشعار حذف شده، شاید در آینده و پس از پیاده‌سازی پیش‌نیازهای فنی، فراخوانی برای شرکت در پروژهٔ جمع‌سپاری تایپ این دسته از غزلیات منسوب به مولانا داده شود.

منبع کاغذی غزلیات شمس

غیر از این دو کار، نظر به اهمیت اشعار گلستان سعدی و احتمالاً توجه زیاد شاعران به آن و اشارهٔ مکرر به این اشعار در قالب تضمین و اقتفا و استقبال -که می‌بایست از طریق قابلیت مشابه‌یابی در دسترس قرار می‌گرفت- این اشعار قطعه‌بندی و وزن‌یابی شدند و می‌بایست در فهرست شعرهای هم‌آهنگ ظاهر شوند.

اشعار گلستان در اشعار هماهنگ

امکان پیشنهاد جداسازی قطعات متوالی اشعار و تعیین وزن آنها

جمعه، می 20th، 2022

در متون مخلوط نظم و نثر عمدتاً اشعار مجزایی به صورت متوالی آمده‌اند که جهت تعیین وزن و قالب و قافیه و سایر مشخصات می‌بایست ابتدا از هم تفکیک شوند تا مشابه‌یابی برای ابیات آنها قابل استفاده باشد. مثلاً در تصویر زیر شعر ۱ و ۲ می‌بایست از هم جدا شوند (نکتهٔ مهم: در حال حاضر و حتی با طی مراحل ذیل، از لحاظ نمایشی تغییری در نحوهٔ نمایش قطعات مجزا ایجاد نمی‌شود و جداسازی فقط در ساختار داده‌های گنجور صورت می‌گیرد):

دو شعر جدا نشده

برای این منظور دکمه‌ای در ویرایشگر برای درج پیشنهاد شکستن شعر به قطعات مجزا اضافه شده است:

شکستن شعر

از طریق این ابزار می‌توان یک قطعه را در هر مرحله حداکثر به ده قطعهٔ مجزا شکست:

پیشنهاد شکستن

در ویرایشگر فهرست قطعات تأیید شدهٔ شعر نمایش داده می‌شود و امکان تعیین وزن یا شکستن مجدد آنها به قطعات کوچکتر مجزا وجود دارد.

قطعات مجزا
پیشنهاد وزن قطعه

نتیجهٔ بررسی پیشنهادهای شکستن قطعات و وزنهای پیشنهادی برای آنها همانند ویرایش‌های عادی از طریق «اعلان‌ها» اطلاع‌رسانی می‌شود و در پیشخان کاربری در بخش «ویرایش‌های قطعات من» قابل مشاهده است.

پیشنهادهای قطعات من

«جستجوی دقیق عبارت» در نتایج جستجو

جمعه، می 20th، 2022

جستجوی دقیق عبارت که پیش‌تر هم با قرار دادن عبارت داخل دو دابل‌کوئوت (“) در دسترس بوده، از طریق دکمهٔ میانبری در صفحهٔ نتایج جستجوی گنجور به شکل در دسترس‌تر و آسان‌تری در دسترس قرار گرفته است.

جستجوی دقیق عبارت

در صفحهٔ نتایج جستجوی دقیق عبارت نیز امکان برگشت جستجوی عادی کلمات عبارت بدون در نظر گرفتن ترتیب آنها پیش‌بینی شده است.

جستجو بدون لحاظ کردن ترتیب واژگان

امکانات نشان کردن و جستجو برای حاشیه‌ها

پنج‌شنبه، می 5th، 2022

در زیر حاشیه‌های هر شعر دکمه‌ای برای نشان کردن حاشیه اضافه شده است:

دکمهٔ نشان کردن حاشیه

حاشیه‌های نشان شده در بخش «نشان‌شده‌های من» با پیوند به صفحهٔ شعر و متن یادداشت کپی شده از متن حاشیه ظاهر می‌شوند.

حاشیهٔ نشان شده

علاوه بر آن در صفحهٔ حاشیه‌ها امکان جستجو در حاشیه‌ها (به همراه امکان جستجو در حاشیه‌های کاربر خاص) اضافه شده است:

جستجو در حاشیه‌ها
جستجو در حاشیه‌های کاربر

امکان مشابه‌یابی ابیات مثنوی‌ها، اشعار چندوزنی و …

سه‌شنبه، می 3rd، 2022

صفحهٔ مشابه‌یابی (جستجو بر اساس وزن یا قافیه یا هر دو به صورت همزمان) به صورت مستقل از طریق پیوندهای پایین صفحات گنجور در دسترس قرار گرفته است و دیگر لازم نیست برای جستجو از طریق آن از قسمت «موارد هم‌آهنگ» یک شعر خاص شروع کنید.

لینک صفحهٔ مشابه‌یابی (جستجو بر اساس وزن و یا قافیهٔ گنجور)

یکی از امکانات جدید این صفحه نیز امکان یافتن شعرهای وزنیابی نشدهٔ شاعران است که برای دوستانی که تمایل دارند از طریق ویرایشگر متن گنجور به تکمیل این اطلاعات کمک کنند مفید است (بخشی از این دسته از اشعار متعلق به متون ترکیبی شعر و نثر مثل گلستان سعدی هستند که هنوز راهکاری که کاربران بتوانند وزن این اشعار را پیشنهاد دهند آماده و ارائه نشده است).

در کادری که با زدن روی شمارهٔ ابیات شعرها باز می‌شود برای مثنوی‌هایی که وزن آنها مشخص شده و قافیهٔ بیت به درستی پیدا شده است دکمهٔ جدیدی برای یافتن موارد هم‌آهنگ با بیت اضافه شده است:

موارد هم‌آهنگ بیت مثنوی
موارد هم‌آهنگ تصویر قبلی

برای اشعار چندوزنی در کادر «ابزارها» وزن‌های مختلف آنها نمایش داده می‌شود و برای آنها در صورتی که «موارد هم‌آهنگ» معنی داشته باشند چند دسته «موارد هم‌آهنگ» متناسب با وزنهای مختلف آنها نشان داده می‌شود (در حال حاضر در گنجور شعر چند وزنی که دارای حروف قافیهٔ یکتا باشد -مثنوی نباشد- نداریم یا پیدا نکرده‌ایم از این جهت قابلیت توضیح داده شدهٔ اخیر به صورت نظری کار می‌کند و به صورت عملی نمونهٔ قابل نمایش نداریم).

وزنهای مختلف شعر چند وزنی

برای ابیات مثنوی‌های چندوزنی نیز چند دکمهٔ «موارد هم‌آهنگ» متناسب با تعداد وزنهای آنها نمایش داده می‌شود.

موارد هم‌آهنگ با وزن دوم یک بیت یک مثنوی

آمار اشعار چندوزنی در صفحهٔ آمار شعرها و صفحات اوزان اشعار شاعران نیز انعکاس داده شده‌ و نکات و اعداد متناسب با آنها گوشزد و افزوده شده است. ضمناً امکان فهرست کردن اشعار وزنیابی نشده نیز از طریق این صفحات با اضافه شدن پیوند متناظر به صفحهٔ مشابه‌یابی اضافه شده است.

آمار ابیات چندوزنی گنجور
توضیحات مربوط به اشعار چندوزنی در آمار اوزان عروضی شاعر

بهبود صفحهٔ مشابه‌یابی بر اساس وزن و/یا قافیه و …

جمعه، آوریل 29th، 2022

پیشتر صفحه‌ای که با انتخاب گزینهٔ «موارد هماهنگ» در کادر «ابزارها»ی شعرهایی که با وزن عروضی و حروف قافیه برچسب‌گذاری شده‌اند باز می‌شد با صفحه‌ای که از با انتخاب هر ردیف وزن در صفحهٔ «اوزان عروضی شاعر» باز می‌شود دو صفحهٔ متفاوت با کارکرد مشابه بودند. این دو صفحه یکی شده‌اند و امکان انتخاب وزن و ورود حروف قافیه به آن اضافه شده است.

دکمهٔ موارد هم‌آهنگ

به این ترتیب از این صفحه می‌توانید برای مشابه‌یابی همزمان بر اساس وزن و قافیه یا مشابه‌یابی فقط بر اساس وزن یا فقط بر اساس قافیه به همراه امکان جستجو در میان آثار سخنور انتخاب شده یا همهٔ سخنوران استفاده کنید.

صفحهٔ موارد هم‌وزن و هم‌قافیه

نحوهٔ مرتب‌سازی اشعار یا ابیات در این صفحه و همینطور در صفحهٔ جستجوی گنجور در سطح شاعر بر اساس دورهٔ زندگی شاعر تغییر کرده است (قبلاً منطق مشخصی برای مرتب‌سازی نتایج این صفحات اعمال نشده بود).

در هنگام جستجو بر اساس قافیه و یا «وزن و قافیه» ابیات مجزای مثنوی‌ها در صفحهٔ موارد هم‌قافیه ظاهر می‌شوند. اما در هنگام جستجو فقط بر اساس وزن، ابیات مجزای مثنوی‌ها فقط یک بار در قالب شعری که جزء آن هستند ظاهر می‌شوند.

جستجو در شاهنامه بر اساس حروف قافیه
جستجو در شاهنامه بر اساس حروف قافیه

در صفحات آماری گنجور علاوه بر نمایش آمار کلی و آمار تفکیکی وزنها، آمار ابیات به تفکیک زبان غالب نیز اضافه شده است. این آمار مشخصاً شامل ابیات غیرفارسی ملمعات فارسی نمی‌شود و همانگونه که عنوان شد آمار ابیات شعرها را بر اساس زبان اصلی شعر نمایش می‌دهد. از آنجا که وزن‌یابی فقط روی اشعار فارسی صورت می‌گیرد این آمار به روشن‌تر شدن نسبت اشعار وزنیابی شده کمک می‌کند. برای نمونه علاوه بر شعرای بزرگی چون سعدی و خاقانی که اشعار عربی آنها در گنجور آمده (۱ و ۲) ، گزیده‌ای از اشعار ترکی شهریار در گنجور در دسترس است و بخشی از اشعار مولانا خالد نقشبندی در گنجور نیز کردی است.

آمار ابیات به تفکیک زبان غالب

بازطراحی ساختار نگهداری اطلاعات وزن و قافیه

شنبه، آوریل 23rd، 2022

تا کنون وزن و قافیهٔ اشعار در گنجور در سطح کلی (شعر) نگهداری می‌شده است. این مسئله باعث می‌شد که نتوان مواردی مانند حکایتهای گلستان سعدی را که مخلوط نظم و نثر هستند و لزوماً در هر بخش شعرهای استفاده شده هم‌وزن و حتی هم‌قالب نیستند با وزن و قافیه برچسب‌گذاری کرد. علاوه بر آن امکان برچسب‌گذاری اشعار چند وزنی با وزن(های) دیگر آنها وجود نداشت. در مثنوی‌ها نیز هر چند کل یک مثنوی معمولاً هم‌وزن است اما نیاز است ابیات مثنوی‌ها با قافیهٔ مستقل خودشان برچسب‌گذاری شوند.

این ساختار در حال حاضر تغییر کرده است و تمام محدودیتهای ذکر شده رفع شده است. با این تغییر ساختار به مرور قابلیتهای جدیدی به گنجور اضافه می‌شود.

از جمله قابلیتهای اضافه شده به گنجور -ناشی از این تغییر ساختار- که از هم‌اکنون در دسترس است می‌توان به ظاهر شدن ابیات مثنوی‌ها و همینطور ابیات متعلق به بندهای اشعار چندبندی در مشابه‌یابی گنجور (موارد هم‌آهنگ) اشاره نمود.

ابیات مثنوی هماهنگ با یک شعر
ابیاتی از مثنوی‌های ویس و رامین و خسرو و شیرین که با این غزل مولانا هموزن‌و‌قافیه هستند.
بندی از ترکیب‌بند وحشی که با این غزل سعدی هم‌وزن‌وقافیه است
بندی از ترکیب‌بند وحشی که با این غزل سعدی هم‌وزن‌وقافیه است

نحوهٔ مقایسهٔ متن شاهنامه در گنجور با تصویر چاپ مسکو

شنبه، آوریل 9th، 2022

در صورتی که تمایل دارید متن یک بیت شاهنامهٔ گنجور را با تصویر مرجع چاپی آن مقایسه کنید روی شمارهٔ بیت در گنجور بزنید تا ردیف سوم شماره‌ها را (شماره در بخش) ببینید.

شماره در بخش
در این نمونه عدد مد نظر «شماره در ضحاک» است (۱۲۹)

سپس از قسمت تصاویر مرتبط روی تصویر «منبع کاغذی گنجور» بزنید.

منبع کاغذی گنجور

تصویری که باز می‌شود مربوط به اولین بیت شعر متناظر در گنجور است و در صورت نیاز با مشاهدهٔ تصاویر بعدی به تصویر متناظر بیت مورد نظرتان می‌رسید. در سمت راست تصاویر ابیاتی که شماره‌شان مضربی از ۵ است می‌توانید شماره بر اساس بخش را ببینید که کافی است شماره‌ای را که در مرحلهٔ اول در گنجور دیده بودید اینجا بیابید و آن را مقایسه کنید.

بیت ۱۲۹ در بخش ضحاک در نسخهٔ چاپی

دسترسی آسان‌تر به منابع کاغذی

جمعه، آوریل 1st، 2022

از این پس برای مواردی چون دیوان حافظ، شاهنامه، مثنوی، کلیات سعدی و … که مرجع چاپی یا خطی گنجور مشخص است و تصاویر منبع کاغذی فهرست‌گذاری شده است، در فهرست تصاویر مرتبط با شعر، تصویر مربوط به مرجع کاغذی متن گنجور، مقدم بر تصاویر دیگر و با متنی متمایزکننده نمایش داده می‌شود.

منبع کاغذی گنجور

در هنگام ویرایش متون دارای منبع کاغذی مشخص هم، تصویر و لینک به تصویر مرجع نمایش داده می‌شود تا هم تشخیص اشکالات تایپی احتمالی با مقایسه با اصل کاغذی آسان‌تر باشد و هم مشخص باشد که کدام دسته از پیشنهادها به دلیل عدم مطابقت با نسخهٔ مرجع مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت.

منبع کاغذی در ویرایشگر